Abstract

امروز، تغییرات گسترده در روابط و مناسبات کشور‌ها در سطح منطقه و جهان رونما گردیده است. در نتیجۀ این تحولات و دگرگونی‏‌های منطقه‌ای، زمینه‏‌های تحکیم مراودات و تعاملات بین افغانستان و کشور‌های منطقه من‌جمله قرغیزستان بیش از پیش فراهم شده و با توجه به نیازمندی‏‌های متقابل و زمینه‏‌های مساعد همکاری بین کشور‌های افغانستان و قرغیزستان، تهداب همکاری‏‌های متقابل در عرصه‏‌های مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی- تجارتی، اجتماعی و فرهنگی گذاشته شده است. هدف تحقیق حاضر این است که نشان دهد چه عواملی زمینه ساز روابط بهتر میان افغانستان و قرغیزستان شده است. فرضه مورد نظر برای پاسخ گفتن به پرسش بالا، این است که تحولات منطقه و عضویت افغانستان و قرغزستان در سازمان‎‌های گوناگون منطقه‎ای سبب شده است تا هردو کشور با همدیگر روابط گوناگون دوستانه را دنبال نمایند. پس از بررسی به روش توصیفی – تحلیلی یافته‏‌های حاکی از آن است که نزدیکی و تعهدات که بیشتر در قالب سازمان‎‌های منطقه‌ای عقد گردیده است، باب جدیدی همکاری‏‌ها فی‏مابین کشور‌های مذکور را گشوده است. سازمان‎‌های منطقه‌ای که بستر مناسب همکاری‏‌های منطقه‌ای را فراهم کرده اند. سازمان شانگهای، ایکو و پروسه استانبول، از عمده‌ترین سازمان‎‌های منطقه‌ای آسیایی است که افغانستان و قرغیزستان مشترکاً عضویت آن‌ها را داشته و جهت دهندۀ روابط و مناسبات دو کشور می‌باشد.

مقدمه

دگردیسی‏‌های امروز، بیش از هر زمان دیگر مناسبات ملت‏‌ها و دول را متحول کرده است. در دنیای امروز رویکرد‌های ارتباطی، به تبع تحولات که در عرصه‏‌های مختلف زندگی به وجود آمده است، دگرگون شده است. این دگرگونی بیش از همه در ابزار تامین ارتباطات و تعقیب منافع ملی دولت‏‌ها به وجود آمده است. امروزه دولت‌‌ها برخلاف دوره‏‌های گذشته که از جنگ و قدرت سخت افزاری برای تامین منافع ملی استفاده می‌کردند، بیشتر به دیپلوماسی و قدرت نرم افزاری متوسل می‌شوند. تحولات دنیای مدرن، از قبیل توسعه وسایل ارتباطی، دنیا را به یک دهکده مبدل کرده است. جهان امروز نیازمندی‏‌های متقابل دولت‌‌ها و ملت‌‌ها را بیش از هر زمانی دیگر تقویت کرده و به این ترتیب وابستگی‏‌های اجتناب‏ناپذیری را در پی داشته است. منابع و فرصت‌‌های اقتصادی و نیز تروریزم بین‌المللی از عمده‌ترین مسائل دنیای امروز است که باعث دگرگونی روابط بین‌الملل شده و باب مناسبات جدیدی را در سطح منطقه و جهان بین دولت‌ها گشوده است. به این ترتیب، افغانستان نیز از این تحولات بی تاثیر نبوده و به تبع این تحولات مناسبات و ارتباطات شان در سطح منطقه و جهان متحول شده است.

با توجه به این تحولات که نقش ملت‌ها در تامین ارتباطات بیش از پیش تعیین کنند شده است، متغیر‌های که بین ملت‌های محتلف تجانس ایجاد می‌کند، در همبستگی بین ملت‌ها ممد بوده و بخشی از پایه‏‌های تعریف منافع مشترک قرار می‌گیرد. بدین اساس، کشور افغانستان با توجه به موقعیت جغرافیایی و نژادی مردم افغانستان، سبب ایجاد پیوند‌های عمیق در میان این کشور و جمهوری‏‌های آسیای مرکزی شده است. از دوران سلطه اتحاد شوری بر افغانستان، روابط این کشور‌ها با جمهوری‏های آسیای مرکزی توسعه یافته و مبادلات گوناگون افزایش پیدا کرده است (طبرستانی، 1394: 197).

قرغیزستان نیزبه عنوان یکی از کشور‌های آسیای مرکزی، با داشتن نفوس 75% مسلمان (امیدی، 1388: 298). دارای اشتراکات فرهنگی با افغانستان بوده و بدین ترتیب زمینه‏‌های خوب همکاری فی مابین دو کشور وجود دارد. علاوه بر این، تغییرات و دگرگونی هایی که در سطح منطقه و جهان به وجود آمده است، ایجاب همکاری‏‌های متقابل را موجب گردیده است.

 دولت افغانستان به عنوان یک واحد سیاسی که از تمام مردم و ملت افغانستان نمایندگی می‌کند، با کشور‌های جهان و منطقه من‌جمله قرغیزستان دارای قابلیت‏‌های خوب همکاری متقابل بوده که در این مقاله بررسی می‌شود.

تحولات منطقه‌ای

 

واقعیت این است که به جای یک نظم جهانی واحد، ما امروزه شاهد ظهور انواع مختلف نظم‏‌های نوین منطقه‌ای هستیم. سیاست بین‌الملل در اکثر مقاطع زمانی این قرن پر آشوب، از نظر نقطه تمرکز و مقیاس ارایه تحلیل، آشکارا جهانی بوده است. رقابت‏‌ها و جنگ‏‌های گرم و سرد حاصله از آن، در سطح جهانی و بین قدرت‏‌های بزرگی که دارای منافع و تاثیرات جهانی هستند، صورت گرفته است. خود این منازعات نیز تقریباً تأثیرات و پیامد‌های مهمی برای همه کشور‌ها و جوامع دیگر در برداشته است. زیرا، جنگ سرد تأثیر دوگانه‌ای بر مناقشات منطقه‌ای برجای گذاشته است. از جمله بسیاری از مناقشات را بین‌المللی کرد که در نتیجۀ آن در آفریقا، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه و مناطق دیگر، طرف‏‌های درگیر همواره از قدرت‏‌های بیگانه درخواست کمک می‌کردند (رک: لیک و مورگان، 1392: 17-18).

بدین ترتیب، تحولات منطقه‌ای در سپهر تحولات جهانی مناسبات و روابط بین کشور‌ها را دگرگون کرده است. در طی این دگرگونی ها، ابرقدرت‌ها که در پی امنیت جهانی بود، امروزه موجد تحولاتی شده اند که امنیت منطقه‌ای را در پی داشته است. با به هم خوردن روابط و مناسبات در اثر تغییرات گستردۀ جهانی، و منطقه‌ای شدن امنیت، و تحولات نظیر این، امروزه ضرورت این پیش آمده تا کشور‌های منطقه در قالب نظام منطقه‌ای، مناسبات شان را بازتعریف کنند. در اینصورت، با ایجاباتی که در تامین و گسترش روابط به وجود آمده است، کشور‌های منطقه سعی خواهند کرد تا با گسترش تعاملات شان، همکاری‏‌های متقابلی را دنبال کند. پدیده‏‌های نو ظهوری چون داعش، به عنوان تروریزم بین‌المللی، این ضرورت همکاری‏‌های متقابل را برای حفظ امنیت و ثبات، در بین کشور‌های منطقه تقویت خواهند کرد. به این ترتیب تحولات به وجود آمده شرایط مناسبی را برای همکاری‏‌های متقابل در بین کشور‌های منطقه به وجود آورده است. از اینرو مناسبات نیک متقابل بین کشور‌های منطقه آسیایی نیز بیش از پیش فراهم شده است. با توجه به این شرایط، برای افغانستان نیز ضرورت پیش آمده که برای تامین ثبات و امنیت، انکشاف اقتصادی و تجارتی، توسعه علمی و فرهنگی، با کشور‌های منطقه وارد مناسبات نیک از مجاری دیپلوماتیک آن شود.

زمینه‏‌های همکاری متقابل میان افغانستان و قرغیزستان

 

افغانستان و قرغیزستان از جمله کشور‌های منطقه است که به تبع دگرگونی‏‌های به وجود آمده و زمینه‏‌های شکل گرفته می‌تواند به همکاری‏‌های متقابلی بپردازد که متضمن تامین منافغ ملی طرفین باشد. این همکاری‏ها، با وجود زمینه‏‌های صورت می‌گیرد که این همکاری‏‌ها را ممکن می‌سازد. که به اختصار به آن می‏پردازیم: متغیر‌های موثر و عینی در سیاست خارجی دو کشور افغانستان و قرغیزستان را که زمینه‏ساز همکاری‏‌ها‏ی متقابل است، می‌توان به دو بخش ملی و فرا ملی (نظام‏گرایانه) تفکیک کرد. متغیر‌های ملی، اشاره به اقتصاد (صادرات و واردات کالا، استفاده از جغرافیا برای ترانزیت و غیره)، امنیت (مبارزه با تروریسم، قاچاق اسلحه و غیره) علمی و فرهنگی (آموزش و استفاده از منابع انسانی) و غیره دارد که دو کشور افغانستان و قرغیزستان مبتنی بر این متغیر‌ها می‌توانند، منافع خویش را شناسایی و توسعه ببخشند.

متغیر‌های فراملی و یا نظام‏گرایانه، آن دسته از متغیرهایی است که ساختار و فرایند‌های منطقه و نظام بین‌الملل را در بر می‌گیرد. نظام بین‌المللی اشکال مختلفی نظیر توازن قدرت، نظام تک‏قطبی یا چندقطبی و غیره داشته است که هرکدام در سیاست خارجی کشور‌ها تاثیرگذار بوده است. به طور مثال سیاست خارجی افغانستان در سیستم دوقطبی بدون تردید با سیاست خارجی این کشور در دوره پس از فروپاشی شوروی، نمی‏تواند یکسان باشد. در حال حاضر نظام‏‌های بین‌الملل و منطقه تحت تاثیر شاخصه‏‌ها و متغیر‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان به سوی نوعی همکاری و همگرایی در حرکت است. با توجه به این که افغانستان و قرغیزستان سیاست‏‌های به نسبت مشابه در مورد آمریکا دارند، از این رو، متغیر ساختار نظام بین‌الملل و منطقه، روند گسترش همکاری افغانستان و قرغیزستان را تسهیل می‌کند. با توجه به سند استراتیژی همکاری‏‌های منطقه‎ای افغانستان، مهم‌ترین محور‌های سیاست خارجی افغانستان نسبت به قرغیزستان و کشور‌های منطقه، گسترش روابط با کشور‌های منطق با هدف کسب انرژی، گسترش تجارت و ترانزیت، استخراج معادن، انکشاف زراعت و صحت، جذب سرمایه گذاری خارجی، مبارزه با مواد مخدر، تبادل کارگران و جلب کارگران ماهر است (تمنا، 1393: 444- 445).

روابط دیپلوماتیک افغانستان و قرغیزستان در سال ۱۳۸۳ با تاسیس سفارت افغانستان در بیشکک آغاز شد. که این روابط برای مدتی به تعلیق در آمد اما در پی تمایل دو کشور به گسترش روابط، این روند در سال ۱۳۸۵ از سر گرفته شد ( رحمانی و حسینی، ۱۳۹۰: ۲۶۵).

همکاری در چارچوب سازمان‏ها

 

وجود نیاز‌های متقابل مبتنی بر تغییرات و تحولات به وجود آمده و زمینه‏‌های مساعد همکاری‏‌های متقابل، موجب گسترش همکاری‏‌ها شده و روابط بین دو کشور را مستحکم می‌کند. بدین ترتیب، این مراودات و همکاری‏‌های متقابل، از مجاری دیپلوماتیک آن تنظیم و به مرحله اجرا گذاشته می‌شود. همکاری‏‌های مذکور می‌تواند در قالب تعهدات متقابل اجرا و عملی شود. به این ترتیب، تعهدات و سازمان‎‌های منطقه‌ای نیز یکی از این چارچوب‏‌های همکاری بوده که زمینۀ بیشتر و بهتر همکاری‏‌های متقابل را فراهم کرده و باعث همبستگی بیشتر می‌شود. قرغیزستان در راستای جست‏وجوی متغیر‌های منافع ملی در سیاست خارجی خود نسبت به افغانستان، بیشتر از رهگذر ائتلاف با امریکا نگریسته است. ناتوانی نسبی امریکا در حل چالش‌ها و منافع ملی قرغیزستان، اهمیت سازوکار‌های منطقه‎ای را برای قرغیزستان افزایش داده است. از این رو، در حال حاضر دو کشور افغانستان و قرغیزستان در برخی از سازمان‎‌های منطقه‎ای نظیر ایکو، شانگهای، و همچنین پروسه استانبول به صورت مشترک عضویت دارند. عضویت قرغیزستان در این نهاد‌ها به صورت ضمنی تاثیر مهمی در روابط این کشور با افغانستان دارد. توجه به این نهاد‏‌ها به مسائلی نظیر مبارزه با مواد مخدر، تروریسم، افراط‏گرایی، فقر و غیره، محور‌های تازه و مهمی در روابط افغانستان و قرغیزستان گشوده است. توجه و مشارکت دو کشور در پروسه استانبول یا قلب آسیا و تدابیر اعتمادسازی مندرج آن زمینه رسیدگی به چالش‏‌های دو کشور و گسترش منافع را فراهم می‌سازد. همچنین اعلان تصمیم دولت قرغیزستان بر گشایش سفارت در افغانستان نیز بیانگر فصل تازه‎ای از همکاری ها، میان دو کشور محسوب می‌گردد (تمنا، 1393: 449-450). عضویت دو کشور در سازمان ایکو که افغانستان میزبان چهارمین اجلاس وزرای این سازمان در سال 2011 بود، نشانگر تمایل دو کشور در مناسبات اقتصادی با دورنمایی موفقیت‏آمیز است(مومند، 1394: 20). هم‏چنین برنامۀ CAREC همکاری اقتصادی منطقوی آسیای میانه که دو کشور افغانستان قرغیزستان عضویت آن را دارند، به همکاری اقتصادی میان دو کشور جهت بهبود سطح زندگی و کاهش فقر در منطقه تأکید دارد و بر روابط خوب اقتصادی میان دو کشور صحه می‏گذارد(همان). از مجموع سازمان‎‌های منطقه‌ای که دو کشور افغانستان و قرغیزستان در آن عضویت دارد، به ذکر سازمان‎‌های پروسه استانبول که شاید بیش از همه زمینه همکاری‏‌های متقابل را فراهم کرده است، می‌پردازیم.

پروسه استانبول

 

پروسه استانبول- قلب آسیا، یک چارچوب مهم در دیپلوماسی منطقه‏ای افغانستان پنداشته می‌شود که در سال ۲۰۱۱ به ابتکار دولت افغانستان و حمایت کشور‌های منطقه تاسیس شد و نخستین کنفرانس وزیران خارجه آن در ۲ نوامبر سال ۲۰۱۱ در شهر استانبول- ترکیه تدویر یافت. پروسه استانبول- قلب آسیا آن‌گونه که در فلسفه شکل‌گیر‌ی آن بیان شده است، نقش تکمیلی و هماهنگی سایر سازمان‎‌ها و میکانیزم‌‌های منطقه‏ای را دارد و نحوه کار این پروسه توانسته توجه بسیاری از سازمان‎‌های منطقه‏ای را جلب کند. این سازمان‎‌ها در جلسات مختلف این پروسه به‌گونه فعال اشتراک می‌کنند. ورای سازمان‎‌های منطقه، سازمان‎‌های جهانی و فرامنطقه‏ای مانند سازمان ملل متحد، ناتو، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان کنفرانس کشور‌های اسلامی، اتحادیه اروپا مشارکت فعال و سازنده در امر تقویت پروسه استانبول و دستیابی به اهداف آن دارند. ( بارز، ۱۳۹۵).

 از عمده‌ترین سازمان‎‌های منطقه‌ای آسایی مرکزی بوه که کشور‌های افغانستان و قرغیزستان عضویت آنرا داشته و بر اساس اصول و اهداف آن‌ها همکاری‏‌های دوجانبه شانرا تنظیم می‌کند. که بنابراین، میتوان از آن‌ها به عنوان چارچوب خوبی همکاری فی مابین کشور‌های مذکور یاد کرد.

همکاری‌ها

 

• دربخش سیاسی- امنیتی

در پرتو سیاست معقول و مدیریت سالم سیاست خارجی، کشور ما در عرصه بین‌المللی در پهلوی تلاش‏‌ها و ارتباطات دو جانبه، زمینه‏‌های پیشبرد کار‌های سازنده و مؤثر را از طریق سازمان‎‌های منطقه‌ای به خصوص در چارچوب پروسه استانبول با جمهوری قرغیزستان مهیا کرده است. قرغیزستان با اعطای پایگاه نظامی به امریکا برای مبارزه با تروریسم ، افغانستان را در حوزه امنیتبه طور غیر مستقیم کمک کرده است ( منادی، ۱۳93، ۴۴۶).

بحث مهم همکاری‏‌های منطقه‌ای در چهارچوب پروسه استانبول که افغانستان در محور آن قرار دارد، یک پروسه بس مهم تاریخی برای افغانستان و هم برای آن عده از کشور‏‌های منطقه می‌باشد که زندگی مسالمت آمیز و عاری از خشونت را ترجیح می‌دهند و احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشور‏‌ها را از اولویت‏‌های سیاست خارجی کشور‌های شان قرار داده، و رفع منازعات را در مطابق با منشور ملل متحد و قوانین بین‌المللی قبول دارند. طوری که در اسناد همکاری‏‌های منطقه‌ای در چارچوب پروسه استانبول تذکر رفته است.

از نکات مهم پروسه استانبول گسترش همکاری میان کشور‌های قلب آسیا، تقویت اعتماد سازی میان کشور‌های منطقه ومبارزه مشترک با تهدیدات است که منطقه به آن مواجه می‌باشد. با در نظر داشت این حقایق کشور قرغیزستان به حیث عضو این سازمان منطقه‌ای قلب آسیا "پروسه استانبول"، تمامی تعهدات و توافقاتی را که در اجلاس و اعلامیه‏‌های آن تذکر رفته، پذیرفته است. جمهوری قرغیزستان در ارتباط به تدابیری که غرض اعتماد سازی  در ساحات مبارزه با تروریزم، مبارزه با حوادث طبیعی، تعلیم و تربیه، همکاری‏‌های فرهنگی، انکشاف تجارت و همکاری‏‌های اقتصادی و مبارزه با مواد مخدر اند، و سایر اصول و تعهدات پذیرفته شده در جلسات کشور‌های عضو پروسه استانبول و عموما درساحات: سیاسی و امنیتی، اقتصادی، معارف، فرهنگی و حقوقی که از طریق کشور‌های عضو در نظر گرفته شده است، بحیث یک کشور دوست برای هر گونه همکاری با افغانستان و کشور‌های عضو قلب آسیا یا (پروسه استانبول) آماده می‌باشد.

جمهوری قرغیزستان بخصوص در بخش‏‌های امنیتی، مبارزه علیه تولید مواد مخدر وقاچاق آن، مبارزه علیه تروریزم و بسا مسایل دیگر که در تحکیم صلح و امنیت در منطقه مفید باشد، برای هرگونه همکاری اظهار علاقمندی نموده اند. تفاهنمامه‏‌های که در این بخش‏‌ها به امضا رسیده و یا قرار است که به زودی به امضا برسد، عبارت اند از:

• پروتوکول در مورد مشورت‏‌های دو جانبه بین وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان که به سطح معینان قبلا به امضا رسیده است.
• تفاهمنامه همکاری بین ریاست انستیتوت  دیپلوماسی وزارت امور خارجه و اکادمی دیپلوماسی وزارت امورخارجه جمهوری قرغیزستان به امضا رسیده است.

• موافقت‏نامه دوجانبه بین وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی افغانستان و وزارت امور خارجه جمهوری قرغیزستان  که در رابطه به رفع ویزای پاسپورت‏‌های سیاسی و خدمات در آینده به امضاء خواهد رسید، مسودۀ  آن ترتیب شده است.
• امضای تفاهم‌نامه‌ بین وزارت امور خارجۀ  جمهوری اسلامی افغانستان و وزارت امور خارجۀ  جمهوری قرغیزستان به منظور تحکیم روابط و همکاری‌‌های سیاسی بین دوکشور.
• تفاهم‌نامه‌ بین شورای امنیت ملی و کمیتۀ  دولتی امنیت ملی دولت جهوری قرغیزستان در رابطه به مبارزه علیه تروریزم، مواد مخدر و همکاری‌‌های امنیتی به امضاء رسیده است.
• تفاهم‌نامه میان جهموری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان در عرصۀ مبارزه علیه قاچاق مواد مخدر بین وزارت امور داخله جمهوری اسلامی افغانستان و ادارۀ کنترول مواد مخدر جمهوری قرغیزستان در آینده  به امضاء می‌رسد.
• تفاهم‌نامه بین جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان در رابطه به مبارزه با حوادث طبیعی و حالات اضطراری به امضاء رسیده است.

• در عرصۀ ‌ اقتصادی- انکشافی

مناسبات بین جمهوری اسلامی افغانستان با جمهوری قرغیزستان دوستانه و برادرانه می‌باشد، اما به ارتباط توسعۀ  مناسبات اقتصادی و تجارتی این موضوع قابل ذکر است، که بدون شاهراه‌‌های مناسب ترانسپورتی  و خطوط راه آهن که دوکشور را با هم وصل کند و بدون خطوط هوایی مناسب که هردو کشور را از طریق هوا وصل نماید، (البته در این زمینه‌ تلاش‌‌ها جریان دارد و پروژه‌‌های حیاتی تحت مطالعه است) توسعۀ  این مناسبات مشکل خواهد بود. چنانچه که افغانستان و قرغیزستان در بسیاری از سازمان‎‌های منطقوی عضو می‌باشند، در چارچوب  این سازمان‎ها، توسعه و مناسبات اقتصادی می‌تواند جایگاه مناسبی برای خود پیدا کند. سال‌‌های قبل حجم تجارت بین دوکشور، بسیار محدود بود، تنها در سال 93 به بیست میلیون دالر آمریکایی رسیده است. البته این مبلغ طوری‌که معلومات گردید، از صدور تیل به اقغنستان بوده است. قابل یاد‌آوری است که حجم تبادلۀ   بین دوکشور بسیار محدود است و یا می‌توان گفت که هیچ‌‌گونه انکشافی تا اکنون نکرده است. افغانستان در تبادلات تجاری خود با قرغیزستان قطعات وسایل، ماشین آلات، تجهیزات و پوشاک وارد می‌کند و در مقابل میوه خشک و تازه، فرش و حبوبات به قرغیزستان صادر می‌کند. ( واحدی، ۱۳۹۵).

کار بالای  پروژۀ  کاسا 1000 ادامه دارد، که جمهوری قرغیزستان برق را به کشور‌های جنوب آسیا در آینده انتقال می‌دهد. و احیای راه ابریشم که از اهمیت ویژه‌يی برخوردار است. در این مورد به تاریخ 28/11/2014 کنفرانس بین‌اامللی تحت عنوان «توسعه و شگوفایی کشور‌های در امتداد راه ابریشم» نیز در بیشکیک برگزار گردید.

موافقت‌نامه‌‌های که در رابطه به توسعۀ  مناسبات اقتصادی و تجارتی به امضاء رسیده ویا به زودی به امضا میرسد:

• موافقت‌نامه در مورد تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری‌‌ها بین جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان در آیندۀ  نزدیک به امضاء می‌رسد.
• تفاهم‌نامۀ  سه‌جانبه بین جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان و جمهوری تاجیکستان در ارتباط به موضوع ترانسپورتی و ترانزیتی به امضاء رسیده است.
• مقامات گمرکی جمهوری قرغیزستان در مورد جلوگیری از مالیات مضاعف و فرار مالیه در رابطه به مالیات بر عایدات و سرمایه، آمادۀ  امضای این تقاهم‌نامه می‌باشند (که در آینده به مضاء می‌رسد).
• در قرغیزستان، سالانه 150 نفر از کارمندان گمرکات وزارت مالیه تحت آموزش قرار می‌گیرند. این کشور خواستار امضای یک‌موافقت‌نامه در این‌زمینه نیز می‌باشد؛ چون موضوع ارتباطات تراسپورتی و ترانزیتی در بین دوکشور از اهمیت زیادی برخوردار است.

• در بخش فرهنگی- اجتماعی

جمهوری قرغیزستان برای تربیه کدر‌های جوان افغانستان یک کشور مناسب می‌باشد. خوش بختانه در حال حاضر فرصت‏‌ها و بستر‏‌های مناسبی برای تبادله دانشمندان و استادان جهت ارایه لکچرها، ایجاد انجمن‏‌های فرهنگی و دوستی بین دو کشور، توسعه مناسبات پارلمانی، پذیرش محصلان افغانستان برای تحصیل در قرغیزستان، تربیه کارگران افغانی در عرصه آموزش‏‌های فنی و حرفه‌ای، راه‏اندازی کنسرت‏‌های هنری و کلتوری و مسابقات ورزشی دوجانبه، تدویر نمایشگاه‏‌های صنایع دستی افغانستان در جمهوری قرغیزستان آماده می‌باشد. لازم به تذکر است که جمهوری قرغیزستان میزبان بسیاری از ورکشاپ‏‌های آموزشی برای کارمندان دولتی و غیر دولتی کشور ما بوده، نقش مهمی در ظرفیت‏سازی و تربیت کادر‌ها برای افغانستان ایفا نموده است. هم چنان تعدادی از محصلان افغانی در حال حاضر مصروف تحصیل در دانشگاه‏‌های قرغیزستان می‌باشند و یا اینکه با فراغت از موسسات تحصیلات عالی آن کشور به افغانستان بازگشته در نهاد‌های مختلف ایفای وظیفه می‌کند.

موافقت‏نامه همکاری در بخش تحصیلات عالی بین جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری قرغیزستان در آینده نزدیک به امضا خواهد رسید. اکنون بیش از 150 محصل افغانی در دانشگاه جمهوری قرغیزستان مصروف تحصیل اند و در آینده تعداد محصلین بیشتر خواهد شد.

دورنمای مناسبات افغانستان و قرغیزستان

 

• در بعد سیاسی- امنیتی

کشور قرغیزستان به عنوان یک کشور آسیای مرکزی، که به لحاظ جغرافیایی در بین کشور‌های چین و روسیه قرار گرفته است، از اهمیت فوق‏العاده جیوپولیتیکی برخوردار می‌باشد. نزدیکی کشور‌های ابرقدرت روسیه و چین، به عنوان رقبای جدی ایالات متحده امریکا به قرغیزستان، کنه اهمیت جیوپولیتیکی قرغیزستان را تشکیل میدهد. از سوی دیگر قرغیزستان به عنوان یک کشور که در قلب کشور‌های منطقۀ آسیای مرکزی قرار دارد، دارای اهمیت خاص جیوپولیتیکی و استراتژیکی بوده و به لحاظ سیاسی و امنیتی از جایگاه فوق‏العاده‌ای برخوردار می‌باشد. از همین رو، و با توجه به همین موقعیت استراتژیک شان است که در چشم‏انداز ادارۀ منطقه‌ای به لحاظ سیاسی- امنیتی، اهمیت فوق‏العاده داشته و به همین اساس هم زمان پایگاه‏‌های نظامی ایالت متحده امریکا و روسیه، به عنوان دو ابرقدرت جهان را به خود جای داده است. به این ترتیب، قرغیزستان به عنوان یک کشور به لحاظ سیاسی- امنیتی مهم، نقش عمدۀ در چگونگی نظام منطقه‌ای و "مجموعۀ امنیتی منطقه‏ای" دارد.

"قرغیزستان با اعطای پایگاه نظامی به امریکا، برای مبارزه با تروریزم، افغانستان را در حوزه امنیت به طور غیر مستقیم حمایت کرده است. اگر چه قرغیزستان تحت رهبری عسکر آقایف و به عنوان یکی از اعضای فعال سازمان همکاری شانگهای از سیاست‏‌های دولت امریکا در آسیای مرکزی حمایت نکرد؛ اما در پی حمایت لوجستیکی و سیاسی ازبکستان از آمریکا، قرغیزستان نیز به صورت ضمنی از جنگ و حضور امریکا در افغانستان حمایت کرد" (بینگول، 1384: 209 به نقل از تمنا، 1393: 446). علاوه بر آن، کشور مذکور با امضای تفاهم‏نامه‏‌های مختلف در بخش‌های تحکیم روابط سیاسی بین دو کشور و مبارزه با تروریزم و دهشت‏افگنی در سال‌های گذشته، همکاری‏‌های مستقیمی را در بعد سیاسی- امنیتی با افغانستان تهداب‏گذاری کرده است.

به این ترتیب، افغانستان و قرغیزستان، به عنوان متحدین ایالات متحده امریکا، و نیز هردو کشور به عنوان کشور‌های همسایه روسیه و چین، در بخش‌های مختلف سیاسی- امنیتی، می‌تواند با هم همسو و هم‏نظر بوده و در راستای مبارزه با تروریزم جهانی و افراط‏گریی، مبارزه‌ای مشترک نماید. ازینرو، کشور‌های مذکور با داشتن متحدین مشترک بین‌المللی، در چارچوب سازمان‎‌های منطقه‌ای، تفاهم‏نامه‏‌های همکاری‏‌های دوجانبه‌ای را به امضا رسانیده است که به این ترتیب، اساس پیمایش یک مسیر مشترک را در بعد سیاسی- امنیتی بنیان گذاشته است.

یکی از عناصر مهم در همگرایی سیاسی همسویی و مشارکت عمومی در داخل یک کشور است که در نبود آن یک بازیگر سیاسی در همکاری‏‌های خود انزوا را اختیار می‌کند و فرصت و تعامل سیاسی با دیگر کشور‌ها را ندارد. مشکل دولت سازی در دهه اخیر باعث شده است تا افغانستان نتواندبا قرغیزستان روابط نزدیک داشته باشد. از سوی دیگر دو انقلابی که در قرغیزستان اتفاق افتاده است مانع از گسترش روابط این کشور با افغانستان شده است. ( منادی، همان: ۴۵۵). تروریسم یکی از مواردی است که منافع افغانستان و قرغیزستان را به شدت تهدید می‌کند. دو کشور که از این ناحیه آسیب پذیر هستند می‌توانند با همکاری یکدیگر نیز موانع مختلف در حوزه امنیتی را به راهکارهایی برای همکاری یکدیگر در این حوزه تبدیل کنند ( منادی، همان: ۴۵۶).

• در بعد اقتصادی- انکشافی

هرچند قرغیزستان یک کشور کمتر توسعه یافته و صنعتی بوده و بیشتر یک کشور متکی به زراعت و دامداری می‌باشد، اما موقعیت جغرافیایی قرغیزستان به گونۀ است که نقش عمده ترانزیتی را در حوزه تجارت بازی کرده می‌تواند. ازین رو کشور مذکور از جایگاه خاصی اقتصادی- انکشافی برخوردار بوده و می‌تواند نقش عمدۀ ترانزیتی را در بین کشور‌های منطقه بازی کند. با توجه به جایگاه اقتصادی قرغیزستان، تعامل سازنده افغانستان با قرغیزستان بیشتر ماهیت اقتصادی داشته است. از این رو موافقت‏نامه‏‌های زیادی در این بخش، مانند خطوط هوایی بین‌المللی، برق، مبارزه با مواد مخدر، انکشاف و حمایت سرمایه‏گذاری، معافیت از پرداخت مالیه اضافی و غیره به امضا رسیده است (تمنا، 1393: 448). انکشاف بعد اقتصادی در روابط دو کشور، تنها از طریق ایجاد راه‏‌های مناسب مواصلاتی (زمینی و هوایی) ممکن است که در این بخش تمرکز بیشتری شده است. که در این راستا میان روسای جمهور دو کشور بحث و تبادل نظر صورت گرفته و پروژۀ برق کاسا 1000 نیز که یکی از پروژه‏های مهم اقتصادی منطقه است، مورد تاکید دو دولت در امر تحکیم روابط اقتصادی دو کشور می‏باشد(انیس، 1396). بنابراین، با وجود حمایت قرغیزستان از برنامه‏‌های اقتصادی و انکشافی افغانستان، اینک امید آن می‌رود که روابط افغانستان با قرغیزستان، در بعد اقتصادی- امنیتی آن انکشاف پیدا کرده، بهبود یاید.

ضعف‏‌های ناشی از ساختار‌های اقتصادی و تجاری افغانستان و قرغیزستان یکی از مهم‏ترین عوامل شکل‏گیری انزوا و عدم مشارکت در همکاری‏‌های منطقه‌ای بوده است. پروسه استانبول فرصت مناسبی است که دو کشور افغانستان و قرغیزستان مبتنی بر تدابیر و اصول این پروسه روابط خویش را بهبود بخشند و در جهت تامین منافع اقتصادی مشترک گام بردارند (منادی، همان: ۴۵۷).

• در بعد فرهنگی- اجتماعی

افغانستان و قرغیزستان توافقنامه‏‌های زیادی را در زمینه‏‌های علمی و فرهنگی به امضا رسانیده اند. همکاری در زمینه علمی و فرهنگی بین دو کشور می‌تواند پیش‏زمینۀ خوبی برای گسترش روابط و همکاری در سایر عرصه‏‌ها نیز باشد ( منادی،همان: 452).

همکاری‏‌های فرهنگی و اجتماعی بین کشور‌های افغانستان و قرغیزستان، به تبع همکاری‏‌ها در بعد سیاسی- امنیتی و اقتصادی- انکشافی، تهداب گذاری شده و روند رو به بهبودی دارد. توافق‏نامه‏‌هایی در این بخش به امضا رسیده که بیشتر بر آموزش داشجویان افغان متمرکز بوده است. قرغیزستان می‌تواند در این بخش نیز افغانستان را یاری کند و اما مهم‏تر از آن چگونگی مناسبات دوکشور در بعد سیاسی- امنیتی است که بنا بر عرف معمول دیپلوماتیک اهمیت نخستین را در روابط دو کشور داشته و روابط در سایر بخش‌ها را تحت شعاع قرار میدهد. بنابراین، با توجه به همسویی دو کشور در مسایل مهم منطقه‌ای، همکاری‏‌ها در بخش فرهنگی و اجتماعی نیز بهبود پیدا خواهد کرد. تا حالا هم همکاری‏‌ها در این بعد، با توجه به اینکه دو کشور سابقه طولانی مناسبات را ندارد، قناعت بخش بوده و انتظار می‌رود که در آینده این روابط بهبود بیشتر بهبود پیدا کند.

نتیجه‌گیری

 

دگرگونی‏‌های جهانی معاصر، تحولاتی را در سطح منطقه به وجود آورده است که این تحولات منجر به تغییرات گسترده در روابط و تعاملات بین کشور‌های منطقه شده است. این تغییرات که در مناسبات بخش‌های مختلف زندگی به وجود آمده است، امنیت از مهم‌ترین عرصه‏‌های این دیگرگونی‏‌ها است که در محور تعاملات منطقه‌ای قرار دارد. این تغییرات و دگوگونی ها، زمینه همکاری‏‌های مختلفی را بین کشور‌های منطقه فراهم کرده است که منجر به همبستگی هرچه بیشتر کشور‌ها و پیگیری منافع ملی آن‌ها از مجاری دیپلوماتیک آن گردیده است. افغانستان بر مبنای این نیازمندی‏‌های متقابل، باب جدید مناسبات با کشور‌های منطقه من‌جمله قرغیزستان را گشوده است. این مناسبات که بیشتر در بستر سازمان‎‌ها و تعهدات منطقه‌ای صورت می‌گیرد، سازمان ایکو و پروسه استانبول از مهم‌ترین سازمان‎‌های منطقه‌ای آسیایی است که هردو کشور افغانستان وقرغیزستان عضویت آنرا داشته و در چارچوب آن همکاری‏‌های متقابلی را انجام میدهد. این همکاری‏‌ها در بخش‌های مختلفی سیاسی و امنیتی، اقتصادی و تجارتی، و فرهنگی و اجتماعی، بر مبنای امضای تفاهم‏نامه‏‌های مختلفی تهداب‏گذاری شده است. افغانستان که برای تامین ثبات در بخش‌های مختلف نیاز به جلب همکاری‏‌های منطقه‌ای و جهانی دارد، امید می‏رود تا قرغیزستان همکار خوبی در کنار افغانستان باشد.