Abstract

سوال های تحقیق

 خبرنگار کلید اصلی جمع آوری اطلاعات و خبر ها برای رسانه و مردم بوده و به شبیه مقناطیس رویداد های خبری را جذب می کند، اما گاهی مورد خشونت قرار می گیرند که نه تنها باعث خدشه دار شدن حیثیت و اعتبار آنها می شود که حتا زخمی و کشته نیز می شوند. این که چرا خبرنگاران مورد خشونت قرار می گیرند؟ دلایل آن چیست؟ پیامد این نوع خشونت ها و بلاخره وضعیت کنونی خبرنگاران به بررسی می گیریم.

پیشینه تحقیق

 در مورد مصوونیت خبرنگاران در افغانستان کتابی از سوی نی(نهاد آزاد رسانه ها) نوشته شده است که در آن خشونت خبرنگاران به صورت گزارش های پی هم به نشر رسیده است، اما تا کنون در مورد دلایل و راه حل های آن تحقیقی صورت نگرفته است.

هدف تحقیق

 هدف این تحقیق این است که خبرنگاران از دلایل عدم مصوونیت شان با خبر شوند و برای جلوگیری از این پدیده یکدیگر را یاری رسانند. دولت نیز دنبال راه حل های سهل برای ریشه کن کردن یا حد اقل جلوگیری از آن باشد و مردم نیز بدانند که خبرنگاران با چه شرایطی اخبار و اطلاعات را برای آنها جمع آوری می کنند.

مقدمه

ربودن خبرنگاران، لت و کوب، اذیت و آزار، ممانعت در جمع آوری اطلاعات زنگ خطریست که برای همه دست اند کاران رسانه یی به صدا در آمده است، اگر به این نگرانی ها پایان داده نشود بسیار ممکن است که عرصه اطلاع رسانی دچار چالش بزرگ گردد. از سوی دیگر در جوامع جهان سوم ارایه نظریه ها می تواند مشکل آفرین باشد؛ اما وجود قوانین می تواند رهگشای بسیاری از معضلات گردد. آزادی بیان، اصلی است که هم در قانون اساسی کشور و سایر قوانین تصریح گردیده است، نه تنها آزادی بیان بل آزادی فکر و اندیشه نیز از حقوق شهروندی است که باید مصئون پنداشته شود.

افغانستان با وجود به رسمیت شناختن این حق برای شهروندان اش از جمله کشور هاییست که در آن، این حق به آسانی پذیرفته نمی شود. همچنان حق دسترسی به معلومات که در قانون رسانه های افغانستان تبیین یافته است یکی از معضلاتی است که رسانه ها و خبرنگاران به آن مواجه بوده و مقامات دولتی کمتر حاضرند این حق رسانه ها و خبرنگاران را مراعات نمایند.

عدم همکاری نهاد های دولتی با خبرنگاران حتا لت و کوب خبرنگاران از سوی زورمندان و نهاد های دولتی به نحوی ایجاد کننده­ی صد بزرگی سر راه اطلاع رسانی و کار رسانه ای در کشور می باشد. قتل خبرنگاران از سوی افراد و گروه های مختلف به این مشکل می افزاید که خبرنگاران مصئونیت جانی ندارند. این که چرا خبرنگاران در امن نیستند بحثی است که بعدن به آن پرداخته خواهد شد.

گذشته از این که خبرنگاران افغان مصئونیت جانی ندارند و با گذشت زمان خبرنگاران بیشتری قربانی واقعیت های این جامعه می شوند، از ایمنی و مصئونیت وظیفوی یا شغلی نیز برخوردار نیستند و این امر به تلخی این واقعیت می افزاید.

خبرنگاران و کارمندان رسانه یی در افغانستان روز به روز مصوونیت شغلی و جانی شان را در خطر می بینند. در تازه ترین موارد حمله ی تروریستی به موتر حامل کارمندان تلویزیون طلوع که منجر به کشته و زخمی شدن چندین تن از کارمندان تلویزیون طلوع شد و واکنش های تند جهانی و ملی را در بر داشت، خبرنگاران بیشتر به فکر ایجاد مصوونیت جانی برای خود شده اند.

روی همین دلیل من در این پژوهش به آمار خشونت در سال های گذشته پرداخته ام که چقدر خبرنگاران داخلی قربانی و یا مورد خشونت قرار گرفته اند. گذشته از آن به دلایل عدم مصئونیت، رابطه ی مسلکی نبودن خبرنگاران با خشونت، عدم آگاهی خبرنگاران از موازین اخلاقی و ارتباط آن با خشونت، بررسی کوتاه وضعیت خبرنگاران در کشور های در حال جنگ و مقایسه­ی آن با وضعیت خبرنگاران افغان و بلاخره آگهی دهی از نکات ایمنی برای خبرنگاران نیز به صورت درست در این تحقیق پرداخته شده است که روی هر موضوع آن به تفصیل پرداخته خواهد شد.

تعریف مصوونیت:

مصوونیت یک کلمه­ی عربیست که از مصدر جعلی[1] مصوون گرفته شده است و مصوونیت به معنای محفوظ بودن یا در امن بودن است و مصوون به معنی حفظ کرده شده، نگاه داشته شده و محفوظ می­باشد. فرهنگ لغت دهخدا در مورد معنی کلمه­ی مصوونیت نوشته است: مصون ماندن، محفوظ بودن، حفظ شدن و مامون بودن. واژه نامه­ی فارسی معین مصوونیت را محفوظ بودن و در امان بودن معنی کرده است. در زبان انگلیسی دو کلمه­ با معنای یکسان به مصوونیت وجود دارد که از لحاظ معنا و کاربرد تفاوت های نه چندان زیاد دارند. این دو کلمه عبارت اند از ایمنی[2] و امنیت[3] می­باشند.

در زبان انگلیسی معادل کلمه­ی مصوون یا ایمنی Safety است که تعریف ساده­ی آن چنین می باشد:

• آزاد بودن از هر نوع زخمی شدن و خطر، حالت در امن بودن.
• به حالتی گفته می­شود که شخص در معرض آسیب فزیکی و خطر قرار نداشته باشد.
• جایی که در آن هیچ نوع آسیب پذیری جسمی و خطر وجود نداشته باشد.

تعریف کامل:

• محفوظ بودن از وضعیت یا حالتی که باعث بروز زخمی شدن، آسیب و یا اذیت می­شود.
• وسیله ای برای جلوگیری از هر نوع آسیب پذیری در ساحه­ی کار[4].

Safety از کلمه­ی فرانسوی Sauf گرفته شده است که امنیت اجتماعی نیز گفته می­شود و تعریف جامع آن عبارت است از در امن بودن از حالتی یا محفوظ بودن از وضعیتی که آسیب پذیری فزیکی در آن وجود دارد و چیز های خوش آیند در آن به وقوع نمی پیوندد. همچنان به کنترول و تنظیم آسیب های شناخته شده اشاره می کند که قابلیت ریسک پذیری و قبول خطر بالایی دارد.

کلمه­ی دیگر آن عبارت از Security می­باشد که دیکشنری مریم وبستر آنرا چنین تعریف کرده است:

تعریف ساده:

• وضعیت در امان بودن از هر نوع پرخاشگری و زخمی شدن.
• اشایی که برای ایمنی مکان ها و اشخاص کاربرد دارد.
• ساحه­ ای در یک مکان که افراد در آنجا بررسی می شوند.

تعریف کامل:

• موقعیت یا وضعیت ایمن بودن.
• آزاد بودن از خطر.
•  آزاد بودن از نارامی روحی و فکری.
•  آزاد بودن از ناراحتی و تخاصم دیگران.

در تعریف دیگری آمده است که به امنیت شخصی نیز گفته می­شود و آن عبارت از تحمل پذیری و قبول خطر و یا در امن بودن از زخمی شدن و جرایمی چون دزدی، آسیب جسمی یا فزیکی و دشمنی.

عبدالمجیب خلوتگر رییس اجرایی نهاد نی یا حمایت کننده­ی رسانه های آزاد افغانستان مصوونیت را چنین تعرف می­کند:

"مصوونیت یک حالت فزیکی و روانی است که بر مبنای آن وقتی وجود داشته باشد ما می­توانیم هم از نظر فکری و هم از نظر جسمی بالای آنچه به آن مقرر هستیم تمرکز بیشتر کنیم."(ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

عبدالصمد حامد پویا رییس نهاد حمایت کننده­ی بازار رسانه ها در مورد مصوونیت می­گوید:

" برداشت من به عنوان رییس نهادی که برای خبرنگاران و رسانه ها کار می­کند، مصوونیت یعنی حفظ جان خبرنگاران، تامین وضعیت کار خبرنگاران، تامین وضعیت کار رسانه ها را مصوونیت گفته می­شود."

آقای پویا افزود وقتی که خبرنگار خود را ایمن احساس نکند یعنی از آفات، بلا ها و تهدیدات که قرار می­گیرد بالایش یا در داخل رسانه یا در خارج رسانه، هستند افراد و اشخاصی که بالای خبرنگاران فشار وارد می­کنند، اما وقتی که دولت از خبرنگار محافظت و حمایت می­کند آنرا مصوونیت گویند. ( ارتباط شخصی، عبدالصمد حامد پویا، کابل 1395)

آقای فهیم دشتی رییس اتحادیه­ی ملی ژورنالیستان افغانستان در مورد مصوونیت می­گوید:

"ما مصوونیت خبرنگاران را در دو بعد فزیکی و معنوی تعریف می­کنیم. در زمینه بعد فزیکی یا جانی خبرنگار که همه روزه مشکلات در این مورد بیشتر شده میرود و بعد معنوی یا شغلی آن که  کار های مثبت صورت گرفته است به گونه­ی مثال تصویب مقرره­ی طرز تاسیس رسانه های همگانی که برای خبرنگاران امتیازاتی را فراهم ساخته است." (ارتباط شخصی، فهیم دشتی، کابل 1395)

انواع مصوونیت

چون مصوونیت و ایمنی در ساحه­ی کاری یک موضوع حاد و قابل توجه است از همین رو در بخش ها و حرفه های متفاوت به گروه بندی های زیادی تقسیم شده است مانند:

و بخش های دیگری چون: امنیت 3D[1]، امنیت ارتباطات، امنیت انسانی، امنیت اطلاعات، [2]CISSP، امنیت ملی، امنیت فیزیکی، پلیس و اداره امنیت عمومی تقسیم شده است[3].

چون این تحقیق روی امنیت و مصوونیت خبرنگاران است پس روی ایمنی خبرنگاران تمرکز می­کنیم و در کل مصوونیت خبرنگاران به دو دسته تقسیم می­شود که عبارت از مصوونیت فزیکی و مصوونیت روانی است.

مصوونیت فزیکی: عبارت از در امن بودن از آسیب های جسمی است. این مصوونیت شامل عدم زخمی شدن، لت و کوب، تجاوز، قتل و اختطاف می­گردد.

مصوونیت روانی: عبارت از محفوظ بودن از هر نوع نا آرامی روحی و روانی می­باشد. این مصوونیت شامل عدم تهدید، توهین و تحقیر، تهمت، شغل یا وظیفه، بیمه و غیره می­شود.

خبرنگاران گذشته از حقوق اجتماعی و شهروندی شان دارای مصوونیت شغلی(کاری، وظیفوی) و مصوونیت جانی اند. این دو، موضوعی اند که در افغانستان بحث بر انگیز بوده و همواره مورد جر و بحث رسانه ها است.

مصوونیت جانی خبرنگار: عبارت از محفوظ بودن و در امان بودن از هر نوع آسیب های جسمی در ساحه­ی کار و زندگی شخصی می­باشد.

مصوونیت شغلی یا وظیفوی خبرنگار: عبارت از محفوظ بودن از هر نوع بی عدالتی، نا برابری، حق ستیزی و آسیب پذیری شخصیتی در ساحه­ی کاری می­باشد. آنچه امروز باید مورد توجه قرار گیرد تنها قانون نیست بلکه مهم تر از آن فضای اجتماعی است که مطبوعات در آن فعالیت می کنند.

آنچه باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد فضای اجتماعی است که باید تسهیل کننده فعالیت های روزنامه نگاران باشد تا بتواند شرایط را برای انجام فعالیت فراهم کند. به عقیده من به لحاظ فرهنگی باید بپذیریم روزنامه نگاران نماینده افکار عمومی هستند و از طرف مردم یک جامعه آنها حق نظارت رفتارها و سیاست های موجود را دارند. در صورت فراهم شدن شرایط اجتماعی مناسب و پذیرش مردم در این باره که روزنامه نگاران و خبرنگاران نماینده افکارشان هستند زمینه تحقق حقوق روزنامه نگاران فراهم خواهد شد. بدون داشتن این حقوق نیز تحقق رسالت روزنامه نگاری میسر نخواهد شد.

با این نگاه کلی که به موقعیت و حقوق روزنامه نگاران داشتیم اکنون می توان با پیشینه فکری که در مطالب فوق بیان شد به مبحث اصلی پرداخت. قانون مطبوعات در کنار همه محدودیت ها و بایدها و نبایدها باید حقوق مشخص روزنامه نگاران را به رسمیت بشناسد. وقتی ما حقی را برای فردی یا جمعی قائل باشیم اما آن را به رسمیت نشناسیم آن حق هیچ ارزشی نخواهد داشت. بنابراین یکی از ابعاد مهمی که باید به آن توجه کرد به رسمیت شناختن این حقوق است.

روزنامه نگاران نیز جزء مردم یک جامعه هستند و همان طور که برای سایر مردم در جامعه حقوقی قائل شده است مانند حقوق شهروندی و سایر حقوق، برای روزنامه نگاران نیز باید حقوق رسمی و قابل اجرایی قائل شد چرا که آنها نیز همانند سایر مردم در جامعه دارای حق هستند. البته لازم به ذکر است حقوقی باید برای روزنامه نگاران در نظر گرفته شود که در فضای اجتماعی جامعه ما قابل تعریف و قابل اجرا باشد. شاید برخی حقوقی که اکنون برای روزنامه نگاران ما در نظر گرفته شده بسیار منطقی باشد اما در فضای کنونی جامعه ما قابل اجرا نباشد. بنابراین این حق طبیعی وقتی قابل اجرا نیست ارزشی ندارد.(مهناز ، روزنامه اعتماد،1393)

حقوق جست وجو کردن، کسب و انتشار آزادانه اطلاعات از حقوق طبیعی روزنامه نگاران است و آنها می توانند سوژه یی را پیدا کنند و در ارتباط با آن کسب اطلاع کنند و آزادانه و برحسب وظیفه آن را به گوش مردم جامعه برسانند و انتشار دهند و تنها در مواردی که به حکم قانون روزنامه نگاران در رابطه با آن محدود شدند حق جست وجو کردن، کسب و انتشار اطلاعات را ندارند البته آن هم موارد بسیار محدودی است که در قانون مطبوعات مشخص شده است. یکی از مواردی که بسیار حائز اهمیت است تضمین امنیت شغلی روزنامه نگاران است که نباید نادیده گرفته شود. نباید به دلیل انجام مسوولیت حرفه یی یعنی پیگیری مساله یی در جامعه امنیت شغلی و حتی جانی روزنامه نگار به خطر افتد. اگر ماهیت جست وجو کردن از روزنامه نگاری گرفته شود او در حقیقت از نظر شغلی محدود خواهد شد و تا حدودی به بی ماهیتی خواهد رسید. به هر حال روزنامه نگاران به دلیل ماهیت شغلی خود به نقد، خبرگیری و آگاهی پیدا کردن از اموری که در لایه های سطحی جامعه می گذرد، می پردازند[4].

بنابراین نباید به خاطر انجام این وظایف حرفه یی شان قابل پیگرد باشند. اگر روزنامه نگاری از مساله یی مهم خبردار می شود این وظیفه و حق طبیعی و شغلی اوست چرا که اگر قرار باشد روزنامه نگار آن چیزی را که همه می دانند، بنویسد یا انتشار دهد از نظر حرفه یی زیر سوال خواهد رفت. این قشر از جامعه ما که مسوولیت سنگینی را بر عهده دارند باید بتوانند در ارتقای سطح فکر و اطلاعات مردم در همه زمینه ها یعنی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... بکوشند. در برخی موارد نیز که روزنامه نگاران به دلیل منافع شخصی خود مرتکب جرمی شده اند، دادگاه در رابطه با آنها با انعطاف بیشتری برخورد می کند، البته نباید این نکته را از قلم انداخت که قانون ما همان طور که نقاط ضعف بسیاری دارد، نقاط قوت قابل تحسین بی شماری را هم دارا است؛ اگر برخی نقاط قوت که در قانون ما کم نیستند اجرا شود مانند اینکه هیچ مقام دولتی حق اعمال فشار برای چاپ مطلبی را ندارد و مجازات آن نیز در قانون آمده است، یا اینکه حق پاسخ در قانون مطبوعات به وضوح آمده است و آخرین مطلب نیز سانسور پیش از انتشار است.(مهناز، روزنامه اعتماد، 1393)

این نکته آخر بسیار قابل اهمیت است برای اینکه سانسور قبل از انتشار به طور کلی منع شده است. بهتر است به حقوق حرفه یی روزنامه نگاران مانند سایر شغل های موجود در جامعه توجه شود. اگر استقلال شغلی روزنامه نگاران در نظر گرفته نشود، آنها با مشکلات بسیاری روبه رو خواهند شد که تمام جنبه های حرفه یی شغل شان را تحت تاثیر قرار می دهد.

بهتر است همان طور که به حقوق هر شغلی توجه می شود به حقوق مطبوعات و حقوق روزنامه نگاران نیز توجه شود و نقاط ضعفی که در قانون در رابطه با این قشر وجود دارد برطرف شود.

خشونت چیست؟

فرهنگ واژه نامه دهخدا خشونت را درشتی و زبری معنی کرده است. رساندن هر نوع ضرر به دیگران را خشونت گویند. بنا بر این خشونت تنها ابراز خشم و غضب نبوده بل ساحه وسیع را در بر می گیرد. اساس خشونت را ضرر رسانیدن به دیگران تشکیل می دهد. خواه ضرر­های مادی باشد یا معنوی، جسمی یا روانی و یا به اشکال دیگر صورت گیرد.

خشونت عبارت از برخورد زشت و ناسالم با جانب مقابل است که باعث ایجاد غصه و قهر می­گردد. خشونت نوع عمل فردی یا گروهی است که باعث صدمه فزیکی یا روانی گردیده ارزش های دیگران را صدمه می­رساند.[1]

خشونت مشتمل است از فعالیت ها - الفاظ - ذهنیت ها و سیستم ها و سیستم های که مردم را از رسیدن به استعدادهای عالی شان مانع و باعث زیان های فیزیکی روانی اجتماعی یا محیطی گردد. خشونت نوعی از ناهنجاری رفتار است که با اعمال زور فیزیکی فردی را مجبور به انجام کاری علیه اراده اش می کند و او را تحت فشار می گذارد.  خشونت یک تهاجم فیزیکی علیه هستی است. با انگیزه اسیب رساندن یا رنج دادن به انسان ها، خشونت حرکتی علیه احتیا جات مبرم و پایه ای انسان است. خشونت حیات کلی انسان را از بین می برد. 
خشونت الزاما قدرت نیست. خشونت دارای یک سرشت ویرانگر است و هیچ گاه هم به خا طر همین ویرانگری مشروعیت نخواهد داشت. قدرت مستلزم مشروعیت است اما خشونت الزاما مستلزم این مشرو عیت نیست. حتی اگر بخواهد خود را توجیه کند[2].

انواع خشونت:

۱-خشونت مستقیم( خشونت فزیکی): خشونت است که به صورت اشکار دیده میشود.  مانند جنگ، زد وخورد، تهدید، تعذیب، شکنجه، قتل و غیره.

خشونت جنسی: به هر گونه رفتار غیر اجتماعی اطلاق می­شود که از لمس کردن تا تجاوز را در بر می­گیرد.

خشونت روانی: رفتار خشونت آمیزی است که شرافت آبرو و اعتماد به نفس و آرامش روحی را از بین ببرد یا خدشه دار سازد. مانند تمسخر، توهین، فحاشی و غیره.

۲- خشونت غیر مستقیم:  خشونتی است که به چشم دیده نمی شود، اما اثر آن را می­توان احساس کرد. مانند، کینه، کدورت، بی اعتمادی، غیبت، شیطنت، بی تفاوتی و عدم همکاری.[3]

خبرنگار

مانند خیلی از موضوع های دیگر خبرنگار نیز تعاریف متعدد دارد. در ساده ترين تعريف: خبرنگار کسی است که به حرفه­ی خبرنگاری مشغول است؛ یعنی خبر و گزارش های خبری را برای چاپ در روزنامه ها، مجله ها و نشريات و یا برای پخش از رادیو، تلویزیون و یا اینترنت گردآوری، انتخاب و ارائه می کند یا بر انجام این کارها نظارت دارد یا به عباره­ی دیگر خبرنگار فردى است که با استفاده از منابع خبري، وظيفه­ی تهيه گزارش (مکتوب، صوتى و تصويري) کامل و جامع و قابل‌پخش از يک واقعه را به‌عهده دارد.

تعریف های دیگر از خبرنگار:

• خبرنگار مجاهد عرصه قلم در میدان تفکر است. 
• خبرنگاران طلایه داران جبهه تبلیغ و چشم بینا و زبان گویای جامعه هستند که همیشه صداقت در امانت را در پرده حقیقت به همره دارند و جوامع را از حوادث روزمره آگاه می کنند.
• خبرنگار کسی است که بدون تعارف واقعیت ها ومشکلات ودرد های جامعه را منعکس کند وخبرنگاران افراد دلسوز وزحمتکشی هستند بدون هیچ چشمداشتی واقعیتها ی جامعه را منعکس میکنند البته همه خبرنگاران بدون تعریف وتمجید دلسوزانه در انعکاس اخبار شهرستان نقش مهمی را ایفا می کنند .
• خبرنگاران زبان گویاى مردم هستند دردهاى کسانى را به قلم مى آورند که خود از گفتن و فریاد زدن عاجزند و واژه ها را به کار میگیرد تا حق را بیان کند و حقیقت از نوک قلم او طلوع میکند و طلوع حقیقت به جامعه آگاهى و امید می بخشد.
• خبرنگار باید بی طرف و امید آفرین باشد .
• خبرنگاران راهیان وادی آگاهی و راویان عشق و آزادی و نیک اندیشان بلند نظر عرصه اطلاع رسانی اند.
• لگام قلم در دست سیاستمداران.
• خبرنگار ذهن بیدار، چشم بینا و تحقق بخش خواسته جامعه است
• خبرنگاری شغلی سخت است و نان شب واجب تر است و دست به قلم و به دنبال خبر است و سعی می کند آن را در کمترین زمان به اطلاع عموم برساند.
• خبرنگار گدای آبرومند است.
• خبرنگاری یعنی عشق به بیان حقیقت و تلاش در این راه .

خبرنگاران مطبوعاتی، يعنی خبرنگارانی که برای رسانه های چاپی کار می کنند، شامل چند گروه هستند:

• نویسندگان: در زمينه های گوناگون می نويسند. اين مطالب از جمله به صورت يادداشت، مقاله، تحليل، نقد و مرور منتشر می شوند.
• خبرنگاران و گزارشگران: معمولا خود، اطلاعات را گردآوری می کنند.
• دبیران سرویس يا دستياران سردبير: مطالبی را که دیگران نوشته اند بررسی، اصلاح و آماده چاپ می کنند.
• گزارشگران و خبرنگاران تخصصی: در مورد موضوع یا زمینه خاصی تخصص دارند.

 یا به عباره­ی دیگر خبرنگار روزنامه‌نگاری است که برای اخبار روزنامه، رادیو یا تلویزیون از راه دور یا گاهی مکانی دوردست خبر تهیه می‌کند.(فریدونی، روزنامه اعتماد، 1393، www.aftaab.ir)

افغانستان

افغانستان با نام رسمی جمهوری اسلامی افغانستان (به پشتو: د افغانستان اسلامی جمهوریت) کشوری محصور در خشکی در آسیای میانه است. این کشور حدفاصل آسیای میانه، جنوب غربی آسیا و خاورمیانه می‌باشد و پایتخت آن کابل است. همسایگان افغانستان، پاکستان در جنوب و شرق، ایران در غرب، تاجیکستان و ازبکستان و ترکمنستان در شمال و چین در شمال شرقی هستند.

افغانستان ۶۵۲٬۸۶۴ کیلومتر مربع مساحت چهل‌و یکمین کشور وسیع دنیا است و جمعیت آن در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۱ میلیون نفر بوده که آن در رتبه چهل‌ودوم پرجمعیت‌ترین کشورهای دنیا قرار می‌دهد. فارسی دری و پشتو زبان‌های ملی این کشور و اسلام دین رسمی آن است. بیش از سه دهه جنگ افغانستان را به یکی از کشورهای خطرناک و فقیر دنیا تبدیل کرده‌است. تولید ناخالص ملی سرانه این کشور در سال ۲۰۱۴ بر اساس ارزش اسمی دلار معادل ۶۹۵ دلار است و بر اساس برابری قدرت خرید به ۱۱۷۷ دلار می‌رسد. این کشور در سال ۲۰۱۱ با شاخص توسعه انسانی ۰٫۳۹۸ در رتبه ۱۷۲ دنیا قرار گرفته‌است.

افغانستان کشوری محصور در خشکی و کوهستانی است که بین جنوب آسیا و آسیای میانه در طول جغرافیایی ۶۰ تا ۷۵ درجه شرقی و عرض ۲۹ تا ۳۸ درجه شمالی قرار گرفته‌است. بلندترین نقطه کشور قله نوشاخ به ارتفاع ۷٬۴۸۵ متر از سطح دریا در شمال شرقی کشور در مرز تاجیکستان است.(غبار ،1346 ، ص 9-70)

مصوونیت خبرنگار

امنیت یا مصوونیت خبرنگار عبارت است از در امان بودن یا محفوظ بودن خبرنگار از هر نوع آسیب فزیکی یا جسمی و روحی یا روانی می­باشد که شامل پرخاشگری و تخاصم دیگران، لت و کوب، قتل، تهمت، افتراء و توهین می­باشد. عبارت مذکور شامل ایمنی فزیگی و معنوی خبرنگاران می­شود.

امروزه موضوع حاد رسانه های افغانستان مصوونیت خبرنگاران است، چرا که سالانه خشونت در برابر خبرنگاران بیشتر می­شود و گراف قتل خبرنگاران نیز بلند رفته است. کشور های در حال توسعه بیشترین موارد عدم مصوونیت خبرنگاران را دارند که افغانستان نیز شامل آن می­شود. در کشور های دیگر برای محافطت از جان و مال خبرنگاران بیمه های صحی و مالی وجود دارد.

عبدالمجیب خلوتگر رییس اجرایی نهاد نی یا حمایت کننده­ی رسانه های آزاد افغانستان در مورد مصوونیت خبرنگاران می­گوید:

"مصوونیت برای خبرنگاران عبارت از حالتی است که در آن بر مبنای قوانین یک کشور، دولت کشور بتواند هم زمینه­ی فعالیت امن خبرنگار را فراهم بسازد و هم در صورتی که خبرنگار به عنوان کارمند ناظر بر اعمال حکومت انتقادی را انجام می­دهد باعث به خطر افتادن خبرنگار نگردد که چنین حالتی را حالت ایمنی برای خبرنگار گویند." (ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

آقای مجیب می­افزاید که مصوونیت در بعد دیگر به حالت آرام روحی و یا آزاد بودن از هر نوعه آشوب فکری است، چه از نظر جای کار و چه از نظر حقوق الا این که این نگرانی مربوط به عملکرد خود خبرنگار می­گردد. (ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

پیشینه و حال موضوع:

خبرنگاری حرفه ای است که از بدو پیدایش تا کنون با خطر های جدی سر و کار دارد، چون یکی از اهداف اصلی این حرفه دریافت حقیقت و بازتاب آن در رسانه ها برای مردم است، پس بی دلیل نیست که همواره خبرنگاران مورد هجوم و تهاجم بی عدالتی و حق ستیزی قرار می گیرند. از همان ابتدای پیدایش ارتباطات به شکل بدوی آن رساننده­ی پیام یا خبر با سختی های زیادی مقابله می کرد که حتا جان او را تهدید و به خطر می­ انداخت. حرفه­ی خبرنگاری از پیدایش آن تا کنون فراز و نشیب های بسیاری را در زمان و مکان های مختلف تجربه کرده است. از مستبد ترین حکومت های اختناق­گر گرفته تا سانسور های شدید حکمروایان، قتل ناحق خبرنگاران و بانیان رسانه ها، نابود کردن تاسیسات رسانه ای، به بند کشیدن و لت و کوب خبرنگاران، زیر نظر گرفتن اعمال رسانه ها و خبرنگاران که خود نوعی سانسور است و غیره.

رسانه های که برای آزادی بیان کار می­کنند باید بدون کدام مشکل به اطلاعات دسترسی داشته باشند. البته این اطلاعات محدودیت هایی نیز دارد که در قوانین هر کشور تصریح شده است. دسترسی به اطلاعات نیازمند حمایت قانونی بوده که بدون سوء استفاده به مخاطبان باید عرضه شود.(Capping and OrsonneauT, 2015, page 45-46)  

هرچند آزادی رسانه های امروزی با رسانه های گذشته در هیچ مکانی قابل مقایسه نیست، چون رسانه های امروزی غول های پیام رسانی اند که حتا اندیشه ها و افکار مردم و حتا سیاست مداران را کنترول می کنند. آزادی رسانه ها امروز خیلی بیشتر از گذشته ها است؛ اما در افغانستان به عنوان یکی از کشور های جهان سوم و در حال توسعه هم اکنون نیز زد و بند هایی بر سر رسانه ها و خبرنگاران وجود دارد.

نگاه گذرا به وضعیت آزادی بیان در افغانستان

افغانستان از زمان پیدایش رسانه و آزادی بیان دوره های مختلف اختناق را پشت سر گذشتانده است، از دوره های سانسور توسط دولت گرفته تا تاریک ترین دوره در تاریخ افغانستان که دوره­ی حکوکت طالبان بود. بعد از ورود جامعه­ی جهانی رسانه های افغانستان به یک سلسله آزادی هایی دست یافتند که سبب شد رسانه و کار رسانه ای در افغانستان به عنوان دست آورد سیزده ساله یاد شود. رسانه ها که بزرگترین مرجع و وسیله­ی آزادی بیان هستند در این دوره رشد سریع کردند. بانو ویدا ساغری در این مورد می­گوید:

"آزادی بیان در هر کشوری نظر به وضعیت اجتماعی و شکل گیری گروه های اجتماعی آن فرق می­کند. افغانستان از آن جایی که یک دوره­ی مطلق استثمار صدا و سیما را پشت سر گذشتاند بعد از آن افغانستان عقده مندانه به بحث آزادی بیان پرداخت یعنی افغانستان هنوز از این که آزادی بیان را به نفع خود و وجوه انسانی دموکراتیک و این که به نفع ملت استفاده کند نمی داند در حالی که آزادی بدون اذیت و آزار دیگران شرط است."

وی اضافه کرد که رسانه ها در افغانستان به عنوان ستون چهارم قدرت حرف می­زنند، ولی به حدی قوی نیستند که تعیین کننده­ی دولت و سازنده­ی ملت باشد و این بدین معنی است که تا هنوز به بختگی کامل نرسیده است. (ارتباط شخصی، ویدا ساغری، کابل 1395)

به اساس گزارشی که توسط کمیته­ی حمایت از روزنامه نگاران در سال 2015 نشر شده است افغانستان از نگاه وضعیت آزادی بیان در میان کشور های متوسط یا خاکستری[1] قرار دارد. این گزارش خود نشان دهنده­ی این است که تا هنوز آزادی بیان در افغانستان نه تنها نهادینه نشده است بل جایگاه اصلی خود را نیز به عنوان یکی از حقوق اصلی شهروندان دریافت نکرده است.

فهیم دشتی رییس اتحادیه­ی ملی ژورنالیستان افغانستان در مورد وضعیت آزادی بیان در افغانستان گفت:

"در سال های گذشته و سالهای قبل آن وضعیت همانطوری که در افغانستان تغیر کرد در کار رسانه ها نیز تغیر کرد. همان گونه که بالای وضعیت اجتماعی تاثیر منفی گذاشت بالای آزادی بیان نیز بار منفی داشت چون انتقال امنیت همه به دوش نیرو های افغان گذاشته شده بود و در سال گذشته بیش از 120 مورد خشونت در برابر خبرنگاران بود که این افزایش خشونت را نشان می­دهد و دلیل آن نا امنی بود."

آقای دشتی افزود که ترک کار و بازماندن فعالیت های بعضی رسانه ها، فشار از سوی حلقات از درون یا بیرون دولت بالای نهاد های امنیتی که اطلاعات را در اختیار خبرنگاران قرار ندهند نشان می­ دهد که آزادی بیان تا هنوز هم در افغانستان مورد هجوم زد و بند های سیاسی است. (ارتباط شخصی، فهیم دشتی، کابل 1395)

خشونت علیه خبرنگاران در افغانستان

بعد از سقوط رژیم طالبان و ورود نیروهای ناتو به افغانستان در سال 2001 با بر پایی نظام دموکراسی و انتخابات مطبوعات و رسانه ها دوباره به آزادی نسبی دست یافتند. به مرور زمان رسانه های افغانستان به اوج واقعیت های آزاد رسانه ها جا افتادند و تعداد آنها نیز هر روز بیشتر می­شود. این واقعیت را نمی توان نادیده گرفت که در کشور هایی که نظام دموکراسی و مردم سالاری حکم فرماست از رسانه به عنوان ستون چهارم دولت یاد می­شود. طی سیزده سال رسانه های افغانستان به حدی در ساختار های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تاثیر گذار بوده اند که از آن به عنوان دست آورد سیزده ساله یاد می­شود، اما این دست آورد عاری از زد و بند ها نبوده و صاحبان رسانه ها، خبرنگاران و کارمندان رسانه ای همواره مورد خشونت قرار گرفته اند. تهدید، بی حرمتی، قتل، لت و کوب، ربودن، معامله گری، عدم مصوونیت و عدم توجه دولت از جمله چالش هایی اند که خبرنگاران همیشه با آن روبرو اند.

افغانستان از جمله کشور هایی است که برای خبرنگاران خطرناک تلقی شده است. گزارش ها نشان می دهد که خشونت در برابر خبرنگاران در افغانستان رو به افزایش است. به اساس گزارش نی (حمایت کننده­ی رسانه های آزاد افغانستان) از سال 2001 تا کنون امن ترین سال برای خبرنگاران سال 2003 بوده که در آن هیچ نوع خشونت در برابر خبرنگاران به ثبت نرسیده است و سال 2014 خشن ترین سال برای خبرنگاران بوده است که در آن 80 مورد خشونت به ثبت رسیده است.

در سطح افغانستان امن ترین منطقه برای خبرنگاران ولایت زابل و نا امن ترین آن ولایت کابل است که با 277 مورد خشونت، بیشترین آمار خشونت در برابر خبرنگاران را در خود دارد. از 656 مورد خشونت در برابر خبرنگاران تا کنون 44 مورد آن بالای خبرنگاران زن و 612 مورد آن بالای خبرنگاران مرد صورت گرفته است. این خشونت ها شامل 24 مورد زخمی شدن، 36 مورد قتل، 24 مورد ربودن، 64 مورد دست گیری، 140 مورد لت و کوب و بلاخره 111 مورد بی حرمتی را شامل می شود.

با وجود این همه در سال گذشته که احتمال می رفت خشونت علیه خبرنگاران در یک درصدی کمی پایین آیید، برعکس این احتمال خشونت علیه خبرنگاران 85 درصد افزایش یافته است.

مرکز خبرنگاران افغانستان گفته است که در سال جاری ١٠ خبرنگار و کارمند رسانه‌ها در افغانستان کشته شدند  این نهاد در گزارش تازه‌ای از افزایش ۸۵ درصدی خشونت، تهدید و فشار علیه خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها در این کشور، در سال جاری خبر داده است.

در این گزارش که هم‌زمان با روز خبرنگار در افغانستان (۲۷ حوت/اسفند)، منتشر شده، آمده است که در این سال تاسیسات رسانه‌ای در این کشور هدف قرار گرفت و دفاتر شماری از رسانه‌ها غارت شد.

مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش خود با اشاره به حمله انتحاری گروه طالبان به اتوبوس کارمندان تلویزیون طلوع، این حمله را "یک عمل تروریستی" و مهم‌ترین مورد خشونت علیه خبرنگاران در افغانستان در سال ١٣۹۴ دانسته است. در این حمله ۷ کارمند تلویزیون طلوع کشته شدند.

در گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان همچنین به "غارت دفاتر شماری از رسانه‌ها" در قندوز، در جریان دو هفته درگیری، پس از سقوط این شهر به دست طالبان در اواخر تابستان گذشته اشاره شده است.

این گزارش همچنین به ظهور گروه داعش و راه‌اندازی رادیوی این گروه در شرق افغانستان در سال ۹۴ اشاره کرده که "به صورت مستقیم و غیرمستقیم" به تهدید خبرنگاران و مسئولان رسانه‌های محلی پرداخت.

مقام‌های محلی در شرق افغانستان گفته بودند که گروه داعش از طریق "رادیو خلافت"، خبرنگاران محلی را به مرگ تهدید می‌کرد. این ایستگاه رادیویی بعدا در عملیات هوایی نیروهای افغان نابود شد.

مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش تازه خود گفته است که در 12 ماه گذشته، 191 مورد خشونت، تهدید، توهین و فشار علیه خبرنگاران و یا حمله به تاسیسات رسانه‌ای را در سراسر این کشور ثبت کرده است که این آمار نسبت به سال گذشته (103 مورد)، 85 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

این مرکز گفته است که در سال جاری 10 نفر از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها در افغانستان کشته شدند که 7 نفر از آنها از جمله 4 زن در حمله انتحاری طالبان به اتوبوس کارمندان طلوع، یک نفر به دنبال حمله هوایی نیروهای آمریکایی به بیمارستان پزشکان بدون مرز در قندوز و 2 نفر از سوی افراد مسلح ناشناس در کابل و ننگرهار به قتل رسیدند.  (Kargar, 2016, www.bbcpersion.com)

در این گزارش همچنین به مجروح شدن 22 خبرنگار و کارمند رسانه‌ای، زندانی شدن موقت یک خبرنگار دیگر، 24 مورد خشونت فیزیکی با خبرنگاران و 14 مورد سوءقصد به جان خبرنگاران و حمله مسلحانه به تاسیسات رسانه‌ای اشاره شده است. در حمله انتحاری طالبان به اتوبوس کارمندان طلوع، 7 نفر کشته شدند.

علاوه بر این از 66 مورد تهدید، بویژه تهدید به مرگ، 22 مورد اعمال محدودیت در آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ای، 9 مورد توهین، 3 مورد فشار مستقیم برای سانسور و 7 مورد احضار غیرقانونی در این گزارش یاد شده است.

مرکز خبرنگاران افغانستان گفته است که عامل 82 مورد (43 درصد) از این رویدادها دولت (مقام‌های دولتی و نیروهای پلیس، امنیت ملی و ارتش)، 52 مورد (27 درصد) طالبان، ۳۴ مورد (17 درصد) افراد ناشناس عمدتا مسلح، 15 مورد (8 درصد) افراد زورمند و متنفذ محلی، 5 مورد (3 درصد) داعش، 2 مورد مسئولان رسانه‌ها و یک مورد نیروهای خارجی حاضر در افغانستان بوده‌اند (Kargar, 2016, www.bbcpersion.com) .

مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش خود گفته است که با وجود افزایش موارد خشونت علیه خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها در افغانستان، حکومت این کشور "کارهای بزرگ و قابل ستایشی" نیز برای بهبود زمینه‌ فعالیت رسانه‌های آزاد، دسترسی به اطلاعات و حمایت از رسانه‌ها و کارمندان آنها انجام داد.

این نهاد از توشیح قانون حق دسترسی به اطلاعات، لغو کمیسیون بررسی تخطی‌ها و رسیدگی به شکایت‌های رسانه‌ای، حکم رئیس جمهوری برای رسیدگی به مشکلات و چالش‌های رسانه‌ها به خصوص در زمینه امنیت، تشکیل کمیته ویژه رسیدگی به موارد خشونت علیه خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها و نافذ شدن طرزالعمل فعالیت رسانه‌ای که شامل ممنوعیت "قراردادهای ظالمانه" با خبرنگاران می‌شود، به عنوان دستاوردهای عمده در سال 1394 یاد کرده است. (Kargar, 2016, www.bbcpersion.com)

مرکز خبرنگاران افغانستان این اقدامات حکومت افغانستان را "به لحاظ نوع و جدیتی که برای عملی شدن آن صورت گرفته"، بی‌سابقه دانسته است.

عدم مصوونیت خبرنگاران

هر چند خشونت در برابر خبرنگاران روز به روز در حال افزایش است و سالانه جان تعداد زیادی از خبرنگاران را می گیرد.  به دلیل این که در این تحقیق جا برای پرداختن معرفی همه نیست، پس به چند نمونه ای از عدم مصوونیت خبرنگاران اشاره می­شود.[i]

مصوونیت در قوانین

خبرنگاران به عنوان شهروندان افغانستان از کلیه حقوق شهروندی و اتباع قانون اساسی افغانستان مستفید می­شوند که این امر در ایمن بودن خبرنگاران و منع خشونت علیه آنها خیلی مفید است. خبرنگاران خارجی از این امر مستثنا بوده و مورد حمایت قوانین بین المللی و نهاد های بین المللی قرار می­گیرند.

به عنوان مثال در فصل دوم(حقوق و وجایب اتباع)قانون اساسی کشور به چنین چیز هایی اشاره شده است:

ماده­ی بیست و دوم: هر نوع تبعیض و امتیاز در برابر اتباع افغانستان ممنوع است. اتباع افغانستان اعم از زن ومرد در برابر قانون دارای حقوق و وجایب مساوی اند.(6: ص 2)

ماده­ی بیست و چهارم: آزادی حق طبیعی انسان است. این حق جز مصاله دیگران که توسط قانون تنظیم می­گردد، حدود ندارد.(همان)

آزادی و کرامت انسان از تعرض مصوون است. دولت به احترام و حمایت آزادی و کرامت انسان مکلف است.

ماده­ی سی و چهارم: آزادی بیان از تعرض مصوون است. هر افغان حق دارد فکر خود را به وسیله­ی گفتار، نوشته، تصویر یا وسایل دیگر، با رعایت احکام مندرج این قانون اساسی اظهار نماید.

هر افغان حق دارد به طبع و نشر مطالب بدون ارایه قبلی آن به مقامات دولتی بپردازد. (6: ص 5)

گذشته از این حقوق و حقوق دیگر در قانون اساسی که خبرنگاران به عنوان اتباع افغانستان از آن برخوردار اند، قانون رسانه های همگانی نیز که بعد از چندین سال کار و تلاش نهاد های حامی خبرنگاران تصویب و توشیح شد به عنوان یک دست آورد خوب در عرصه­ی رسانه ها است. قوانین حق دسترسی به اطلاعات که در امر جمع آوری اطلاعات توسط خبرنگاران از مراجع دولتی خیلی مفید بوده و قانون طرز تاسیس رسانه ها که به تازه­گی تصویب شده است و به چند مورد مصوونیت خبرنگارن و کارمندان رسانه ای نیز در آن اشاره شده است.

در فصل سوم(حقوق ومکلفیت ها)­ی قانون طرز تاسیس رسانه ها آمده است:

ماده­ی شانزدهم، فقره­ی هفتم: صاحب امتیاز رسانه و نهاد مکلف اند، جهت تامین انیت کارکنان تدابیر لازم امنیتی را مطابق احکام قانون اتخاذ نمایند.(7: ص 18)

ماده­ی هفدهم: هرگاه کارکن رسانه معلول، شهید یا مفقود گردد، مطابق احکام قوانین حقوق وامتیازات معلولین و بازماندگان شهدا و مفقودین مستحق حقوق و امتیازات می­گردند. (همان)

ماده­ی هجدهم: کارکنان رسانه که جهت انجام پوشش خبری به ساحه می­روند، مستحق امتیازات تشویقی شناخته می­شوند که اندازه­ی آن به موافقه­ی طرفین تعیین می­شود.

خبرنگاران  همکاران شان که جهت انجام پوشش خبری به ساحات جنگی توظیف می­شوند در هر روز مستحق معادل دو روزه معاش ماهوار می­گردند.

تهیه­ی گزارش از هر رویداد تروریستی معادل یک روز محاسبه می شود. (7:ص 19)

ماده­ی بیست ویکم: اداره­ی رسانه و نهاد نمی توانند، کارکن مربوط را بدون رعایت احکام قانون کار، این مقرره، قرار داد عقد شده میان دو طرف و سایر اسناد تقنینی مربوط از وظیفه برکنار یا منفصل نمایند. ختم مدت قرار داد معین کار از این حکم مستثنا است. (7:ص 20)

این مقرره به عنوان یک دست آورد خیلی بزرگ در عرصه کار رسانه ای در افغانستان است. در قانون رسانه های همگانی نیز چنین آمده است:

فصل دوم(حقوق ومکلفیت ها)، ماده­ی ششم: خبرنگاران در اجرای فعالیت های مسلکی مربوط به شمول نشر گزارش ها و نظریات انتقادی مورد حمایت قانونی قرار می­گرند.(8: ص 11)

حقوق خبرنگاران در سطح بین الملل

خیلی از خبرنگاران در مورد حقوق خود به عنوان ناظران بی طرف و حقوق طبیعی خود از دانش کمی برخوردار اند. خبرنگاران باید از کلیه حقوق و امتیازاتی که در کنفرانس جینوا و حقوق بشر برای آنها وجود دارد و از خشونت علیه آنها جلو گیری می­کند باخبر باشند. این حقوق عبارت اند از:

اعلامیه جهانی حقوق بشر (10 دسامبر 1948)

به طور خاص، ماده 19 این سند آمده است که "هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و این حق شامل آزادی داشتن عقیده بدون مداخله و جستجو، دریافت و انتشار اطلاعات و افکار از طریق هر رسانه ای و بدون ملاحظات مرزی ".

ماده 3 «حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی" در حالی که مواد 5 و 9 به عدم "شکنجه یا رفتار خشن، غیر انسانی یا تحقیرآمیز" یا "بازداشت خودسرانه" اشاره می­کند.

ماده 8 معتقد است که ما حق یک درمان موثر برای نقض حقوق ما داشته باشد.

کنوانسیون های ژنو در 12 اوگست 1949 و پروتکل های اضافی آن

کنوانسیون های ژنو و پروتکل های اضافی خود را که بخشی از قوانین بین المللی بشردوستانه - یک سیستم کامل از تدابیر قانونی است که تحت پوشش راه جنگ ممکن مبارزه و حمایت از افراد است.

کنوانسیون ژنو مربوط به درمان از شهروندان، از جمله روزنامه نگاران، و افراد  اشره می­کند که  با در نظر گرفتن این موارد به طور مستقیم یا غیر مستقیم مورد خصومت قرار نگیرند.  ماده 79 پروتکل اول به طور خاص بیان می کند که "روزنامه نگاران در مناطق درگیری های مسلحانه درگیر در ماموریت های حرفه ای خطرناک باید به عنوان افراد غیر نظامی در نظر گرفته" و در نتیجه به عنوان چنین تحت کنوانسیون محافظت می شوند.

میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR[2]، 16 دسامبر 1966)

میثاق یک قرارداد لازم الاجرا که نزدیک به اعلامیه جهانی حقوق بشر مربوط است. به طور خاص، میثاق روشن است که دولت باید "انجام اقدامات لازم، مطابق با روند قانونگذاری خود و با مفاد این میثاق، اتخاذ چنین قوانین و یا اقدامات دیگر به این عنوان ممکن است لازم باشد برای اثر بخشیدن به حقوق شناخته شده" در میثاق.

قطعنامه های شورای حقوق بشر سازمان ملل

حقوق بشر سازمان ملل شورای قطعنامه A 21/12 در امنیت روزنامه نگاران با اجماع در 27 سپتامبر 2012. شورای تصویب شده با شدیدترین لحن همه حملات و خشونت علیه روزنامه نگاران را محکوم کرد و نگرانی خود را ابراز این بود که یک تهدید در حال رشد وجود دارد به امنیت خبرنگاران مطرح شده توسط بازیگران غیر دولتی.

شورای حقوق بشر قطعنامه A 12/16 را در مورد آزادی عقیده و بیان در اکتبر 2009 تصویب رساند. این قطعنامه به رسمیت می شناسد که از حق آزادی عقیده و بیان یکی از پایه های اساسی یک جامعه دموکراتیک است و ابراز نگرانی میکند که نقض این حقوق در برابر افرادی که ورزش، به دنبال ترویج و یا دفاع از این حقوق، از جمله روزنامه نگاران، نویسندگان و دیگر کارکنان رسانه ها، کاربران اینترنت و مدافعان حقوق بشر رخ می دهد.

شورای حقوق بشر و روشهای ویژه

روشهای ویژه شورای حقوق بشر مکانیسم (اغلب به عنوان گزارشگر ویژه شناخته می­شود) مهمترین مکانیسم در سیستم سازمان ملل برای نظارت، افزایش آگاهی و مشاوره در مورد مسائل حقوق بشر است. این روش های مهم به طور مستقیم مربوط به امنیت خبرنگاران را می توان از گزارشگر ویژه سازمان ملل در ارتقاء و حمایت از حق آزادی عقیده و بیان است و در سال 1993 تاسیس شد در سال 2012 کشیده شده دریافت کرد. گزارشگر ویژه سازمان ملل در اعدامهای فراقضایی، شتابزده یا اعدام های خودسرانه گزارش خود در از حقوق روزنامه نگاران متمرکز شده انموده اسا، در پاسخ به تعداد نگران کننده ای از قتل در سال 2011، گزارشگر ویژه در مورد وضعیت مدافعان حقوق بشر همچنین شامل یک فصل خاص به روزنامه نگاران و کارکنان رسانه ها می­شود.

قطعنامه امنیت سازمان ملل متحد 1738 (2006)

شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه 1738 به تصویب رساند و حملات علیه روزنامه نگاران در شرایط جنگ را محکوم کردند. آن را بر «مسئولیت دولتها برای اجرای تعهدات مربوط تحت قوانین بین المللی برای پایان دادن به مصونیت از مجازات و پیگرد قانونی مسببان نقض جدی قوانین بین المللی بشردوستانه" و "روزنامه نگاران، رسانه های حرفه ای و پرسنل مرتبط با آن در مناطق درگیر در ماموریت های حرفه ای خطرناک درگیری های مسلحانه باید غیرنظامیان در نظر گرفته شود و مورد احترام و حفاظت قرار بگیرند".

طرح اقدام سازمان ملل در مورد ایمنی روزنامه نگاران و مسئله مصونیت از مجازات (2012)

در سال 2011، کشورهایی که در 39 عضو شورای حکومتی از برنامه بین المللی یونسکو برای توسعه ارتباطات ([3]IPDC) پیشنهاد کرد که دبیرخانه یونسکو به دیگر بازیگران رسیده در سازمان ملل متحد به کار همراه با یک رویکرد متحد تر، هماهنگ و تاثیرگذار .

طرح اقدام سازمان ملل که منجر به خارج از مشاوره گسترده با رسانه ها، سازمان های غیر دولتی، دولت ها و دیگر بازیگران سازمان ملل متحد و همچنین باعث شد دو جلسه بین سازمانی سازمان ملل متحد در ایمنی روزنامه نگار. سازمان ملل متحد و چند تن از کشورهای عضو آن در گیر شدن همه ذینفعان، از جمله جامعه مدنی و رسانه ها، در اجرای آن. ایده اصلی این است برای تکمیل موجود و در حال طرح های نظامی و اطمینان حاصل شود که سازمان های مختلف سازمان ملل متحد را به شیوه ای منسجم و منسجم گرد هم می آیند.

منشور برای ایمنی از روزنامه نگاران شاغل در مناطق جنگی و یا مناطق خطرناک (2008)

این منشور برای ایمنی از روزنامه نگاران شاغل در مناطق جنگی و یا مناطق خطرناک توسط گزارشگران بدون مرز در سال 2002 به وجود آمد. هدف آن اطمینان حاصل شود که هشت اصل توسط خانه های رسانه برای کمک به جلوگیری و کاهش خطرات را به کارکنان رسانه هامد نظر گرفته می­شود.

شورای اروپا

شورای اروپا در حمایت از روزنامه نگاران در شرایط جنگ و تنش از سال 1996 درگیر است. شورای اروپا، اتحادیه­ی اروپا و محکمه­ی آن به این باور است که آزادی بیان و فعالیت مناسب خبرنگاران یک اصل مهم جامعه های دموکراتیک بوده و نباید مورد تحریم قرار بگیرد. گذشته از آن تایید می­کند که رسانه ها به عنوان بیننده­ی اعمال مردم و حکومت ها هستند که از آن به عنوان People Watchdogs یاد می­شود. (Leach, 2012, page 1-6)

گذشته از این حقوق و امتیازات خبرنگاران در این قطعنامه ها نیز دارای امتیازات خوب می­باشند:

قطعنامه 1702 بر آزادی مطبوعات و شرایط کار از روزنامه نگاران در مناطق جنگی

قطعنامه 1438 بر آزادی مطبوعات و شرایط کار از روزنامه نگاران در مناطق جنگی

دستورالعمل کمیته وزیران شورای اروپا در دفاع از آزادی بیان و اطلاعات در زمان بحران

بیانیه کمیته وزیران در ترویج و حمایت از روزنامه نگاری تحقیقی 

رابطه­ی عدم مسلکی بودن خبرنگار با خشونت

خبرنگاری حرفه ای است که حقیقت را جستجو کرده و آنرا بازتاب می­دهد. خبرنگاری دارای یک سلسله موازین اخلاقی می­باشد که خبرنگاران حرفه ای آنرا خوب می­دانند. در مراجع علمی این موازین به صورت مفصل تدریس می­گردد. چون در افغانستان بعد از سقوط رژیم طالبان رسانه ها رشد خیلی سریع داشتند و در این مدت کوتاه، وقت برای تربیه افراد مسلکی خیلی کم بوده است، پس خیلی از افراد بعد از ختم دوره های کوتاه مدت آموزش خبرنگاری در رسانه ها منحیث ژورنالیست وظیفه اجرا می­کنند. معلوم است که در این مدت کوتاه به آنها طرق استفاده از وسایل ضرور کاری و طرز تهیه گزارش و خبر تدریس می­شود و وقت کافی برای آموزش برخورد های مسلکی و موازین اخلاقی را ندارند.

در اکثر مواقع خشونت در برابر خبرنگاران ناشی از عدم مسلکی بودن آنهاست که این خود نشان دهنده­ی کمی و کاستی در خبرنگار است نه خشونت کننده.

عبدالمجیب خلوتگر رییس اجرای نهاد نی، آقای شریفی رییس کمیته­ی مصوونیت خبرنگاران و عبدالصمد حامد پویا رییس نهاد حمایت کننده­ی بازار رسانه ها به این باور اند که در گذشته ما گراف کمی از خشونت ها را سراغ داشتیم که دلیل آن حرفه ای و مسلکی نبودن خبرنگاران بود. یعنی در گذشته دلیل خشونت هایی که بالای خبرنگاران صورت می­گرفت یکی آن عدم مسلکی بودن خبرنگار بود، ولی فعلن ما چنین چیزی را سراغ نداریم.

فهیم دشتی رییس اتحادیه­ی ملی ژورنالیستان افغانستان می­گوید:

"رابطه­ی عدم مسلکی بودن با خشونت بسیار زیاد است و ما به خیلی از چنین موارد هایی برخورده ایم که دلیل خشونت در برابر خبرنگار برخورد غیر مسلکی بوده است." (ارتباط شخصی، فهیم دشتی، کابل 1395)

آقای دشتی از تجربه های شخصی شان گفتند که روزی خبرنگاری برایش زنگ زده بود و به او گفته است که شخصی را با موتر زده و می­خواهد با استفاده از شناخت آقای دشتی به این مشکل رسیدگی شود. آقای دشتی می­گوید که استفاده از موقف وظیفوی در زنده­گی شخصی خود نشان دهنده­ی عدم مسلکی بودن است.

رابطه­ی شهرت با عدم مصوونیت

شهرت با عدم مصوونیت رابطه­ی مستقیم دارد. این بدین معنی است که خبرنگارانی که بیشتر در ساحه برای تهیه گزارش یا خبر می­روند ویا گویندگان و کارمندان رسانه یی که بیشتر روی پرده ظاهر می­شوند و افراد شهیر اند نسبت به کسانی که در دفتر کار می­کنند وروی پرده ظاهر نمی شوند دچار خشونت بیشتر می­شوند و در نا امنی بیشتر به سر می­برند.

خبرنگارانی که شهرت زیاد دارند بیشتر در معرض دید گروه های تروریستی یا مخالفان آزادی بیان قرار می­گیرند. این افراد که به سبب افشاگری های مهم یا به سبب فعالیت های خوب خبرنگاری خار چشم دیگران می­شوند از مصوونیت کافی برخوردار نیستند.

عبدالصمد حامد پویا رییس نهاد حمایت کننده­ی بازار رسانه ها در این مورد می­گوید:

"در افغانستان بیشترین آسیب را خبرنگاران شهیر می­بینند که خار چشم گروه های تروریستی، نظام یا گروه های زورمند داخل حکومت می­شوند." ( ارتباط شخصی، عبدالصمد حامد پویا، کابل 1395)

رووف اجمل استاد و خبرنگار تلویزون یک می­گوید:

"خوب، در افغانستان شاید شهرت اصلی ترین عامل تهدید نباشد، از دید من، افشاگری زیاد و اطلاع رسانی بیشتر در مور پدیده های که به طرف دخیل در قضایای بیشتر فساد و جنایی، آسیب برساند، میتواند برای خبرنگاران درد سر ساز شود. مهم نیست که خبرنگار دارای چه میزان شهرت در جامعه است." (ارتباط شخصی، رووف اجمل، کابل 1395)

عبدالمجیب خلوتگر در رابطه به شهرت و عدم مصوونیت می­گوید:

"بستگی به این دارد که در کار خبرنگاری ما دنبال چه هستیم، اگر دنبال شهرت باشیم در پهلوی آن که مفیدیت دارد، نقص نیز دارد و آن این است که جان خبرنگاران را به خطر بیندازد. خبرنگاران در افغانستان دنبال شهرت نیستند، ولی یکی از دلایل شهرت این است که غیر عمدی با کار های خوب به صورت خودکار است. در شرایط عادی میتواند این مسئله مشکل ساز باشد. گروه های تروریستی طالبان، حقانی، القاعده خبرنگارانی را که صدا و سیمایشان را می­بینند برایشان مشکل آفرینی می­کنند." (ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

رابطه­ی افشا گری با خشونت

خبرنگارانی که دست به افشای معامله های پس پرده و حقیقت های کتمان شده می­زنند به نوعی خار چشم عده ای مصلحت گران شده که این کار آنها در تناقص با خواسته های این گروه ها است. ما شاهد آن بوده ایم که افشاگری های بزرگ از سوی رسانه ها باعث شده است تا خبرنگاران ساعت ها مورد باز پرس دولت قرار بگیرند و حتا عده ای هم چند روز و چند ماه روانه­ی زندان شده اند. تنها دولت نه بل گروه های مخالف دولت نیز هرگاه رسانه ای راز های آنها را افشا کند، آن رسانه را یا تهدید و یا مورد حمله قرار می­دهند.

در مورد رابطه­ی افشا گری با خشونت باید آقای مجیب خلوتگر رییس اجرایی نهاد نی(حمایت کننده­ی رسانه های آزاد افغانستان) می­گوید:

"افشاگری با خشونت رابطه­ی مستقیم دارد، اما در اکثر موارد افشاگری باعث بروز خشونت تنها در برابر افشاگران یعنی خبرنگاران می­شود." (ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

برای خبرنگارانی که در رسانه های سمعی و بصری کار می­کنند باید اسناد و مدارک عینی وجود داشته باشد. آنها می توانند از ویدیو به عنوان مدرک استفاده کنند، ولی در صورتی که صدا و چهره­­ی طرف به درستی قابل مشاهده باشد. شما می­تواند مانند یک وکیل از ویدیو برای دفاع از حقوق و آنچه می­گوید استفاده کنید. قبل از این که از ویدیو به عنوان مدرک استفاده کنید باید بدانید که پاسخ ها چیست؟ مخاطبان ویدیو کی ها اند؟ از این ویدیو چطور می­توان استفاده کرد؟ فرمت ویدیو چیست؟. هرگاه می خواهید از ویدیو منحیث سند استفاده کنید آنرا با احتیاط تمام نگهداری کرده به طور مستقیم، سند تصادفی، اثباتی، سند تشریحی و سند قبول یا تکذیب استفاده کنید.(کاندول، 2004، ص 56-60)

بانوان خبرنگار، قشر بیشتر آسیب پذیر:

چنانچه گفته شد که افغانستان سالها جنگ و نا امنی را پشت سر گذشتانده و حالا نیز با جنگ هایی نیز سر و کار دارد. این عامل باعث شده است که افغانستان طی سالهای طولانی به عنوان کشور و سرزمین سنتی، مرد سالار، فرهنگی، فقر زده­ی اقتصادی و فکری باشد.آقای مجیب در باره­ی این که چرا بانوان خبرنگار کمتر در کار رسانه ای سهم می­گیرند می گوید که اگر در یک طبقه بندی کمتر سهم گرفتن بانوان خبرنگار را در نظر بگیریم عمده ترین عامل آن نا امنی است که ما شاهد شهادت تعداد زیاد خبرنگاران بانو بوده ایم. دلیل دیگر می­تواند فرهنگی-سنتی بودن جامعه باشد که فرهنگ های ناپسند و سنت های ناپسند و بافت های بافته شده باعث شده است که دید درستی از سهم گرفتن بانوان در کار رسانه ای باشد، اما گذشته از این ها اخلاق اجتماعی نیز باید نادیده گرفته نشود. اکثرن بانوان خبرنگار در امن ترین جا ها از سوی افراد مورد اذیت و آزار قرار گرفته اند که خود نشان دهنده­ی افت اجتماعی است. (ارتباط شخصی، عبدالمجیب خلوتگر، کابل 1395)

بانو ویدا ساغری در مورد موقف زن رسانه ای می گوید که موقف و جایگاه زن رسانه ای در افغانستان از امروز نیست، از هفتاد سال قبل و آغاز کار رسانه های نو پا است و آن موقفی بیش از سمبولیک و نمایش نیست. یعنی هنوز هم احساس نمی شود که زن در رسانه های افغانستان به عنوان جز نیاز های اجتماعی ظاهر شود و دلیل آن این است که افغانستان یک کشور اخلاق مدار است. زن در افغانستان هنوز صلاحیت کار کردن، انتخاب همسر و حتا صلاحیت تصمیم گیری را ندارند به همین دلیل فکر کنم بعید باشد که بیایند و در رسانه که قدرت مند ترین وسیله­ی اجتماعی و مکان آن است کار کنند. زن افغانستان تا هنوز هم بی سواد اند و اکثرن به عنوان ابزار های مد و فیشن مورد استفاده قرار می­گیرند. (ارتباط شخصی، ویدا ساغری، کابل 1395)

به همین دلایل است که بانوان خبرنگار کمتر در کار رسانه ای سهم گرفته اند و خبرنگاران بانو خیلی کم اند، اما اگر به این پرسش مطرح شود که آیا بانوان خبرنگار بیشتر مورد خشونت قرار می­گیرند یا مردان خبرنگار؟ پاسخ این سوال و دلایل آن در بالا ذکر گردید و نا گفته هویداست که جامعه­ی مرد سالار، سنتی، جنگ زده و بی سواد در تیز با مفکوره های تازه بوده و به ساده­گی نمی گذارد زنان در ساختار های مختلف اجتماعی سهم بگیرند. در حال حاضر به دلیل کم بود خبرنگاران زن در افغانستان آمار زیاد خشونت در برابر آنها وجود ندارد.

دلایل عدم مصوونیت

در افغانستان با وجود همایت قانونی رسانه ها کارمندان رسانه ای و بیشتر خبرنگاران مورد خشونت قرار می­گیرند. ما شاهد این بوده ایم که در رسانه ها اکثرن دولت دست به خشونت در برابر خبرنگاران زده است، گذشته از آن گروه های افراطی، طالبان و داعش و زورمندان نیز خبرنگاران را لت و کوب، تحقیر و به قتل رسانده اند.

عبدالصمد حامد پویا رییس نهاد حمایت کننده­ی بازار رسانه ها در این مورد می­گوید:

"طبیعی است که وقتی از خبرنگار حرف می­زنیم، خبرنگار یعنی خبر را می­نگارد و حقیقت را بیان می­کند و وقتی حقیقت را بیان می­کند و این کار ممکن به ضد منافع بعضی ها باشد مثلن افشای فساد اداری، غصب زمین توسط زورمندان و غیره."( ارتباط شخصی، عبدالصمد حامد پویا، کابل 1395)

از دلایل عمده و اصلی عدم مصوونیت خبرنگاران در افغانستان نا امنی وجنگ و فعالیت رسانه ضد منافع بعضی گروه ها می­باشد.

در این تحقیق که به تعداد 100 پرسش نامه برای محصلان و فارغان ژورنالیزم، کارمندان رسانه ای و خبرنگاران خبره توزیع شده بود 99 درصد کسانی مورد تحقیق قرار گرفته اند دلایل خشونت در برابر خبرنگاران را  عدم همکاری دولت با وجود حمایت قانونی، عدم قانونگرایی، موجود نبودن نهاد های محافظتی برای خبرنگاران، عدم باورمندی به کار رسانه ها، حرفه ای نبودن خبرنگاران، فعالیت ضد منافع بعضی ها وکم بود پولیس مسلکی می­دانند.

حمایت عام و تام قانونی و عمل به آن خبرنگاران را ایمن می­سازد و هرگاه حق روزنامه نگاری تلف شود با پی گرد قانونی مورد حمایت و پشتیبانی قرار می­گیرد. عدم قانونگرای از سوی افراد زور گو، دولت، شهروندان و گروه های مخالف دولت خشونت را در برابر رسانه ها و خبرنگاران بیشتر می­سازد. در افغانستان نهاد های حمایت کننده­ی خبرنگاران زیاد اند، ولی نهاد هایی که از آنها محافظت کند و قبل از این که  خبرنگاران مورد خشونت قرار بگیرند از آن جلوگیری کند، موجود نمی باشد که این خود به عدم مصوونیت می­افزاید. باور نداشتن به فعالیت های رسانه های آزاد از سوی خیلی از شهروندان سبب برخورد های نا مناسب از سوی افراد در برابر ژولنالیستان می­شود گذشته از آن مسلکی نبودن بعضی از خبرنگاران خود باعث بروز خشونت می­شود. افشا گری های بزرگ و فعالیت رسانه ها اگثرن در تضاد با منافع بعضی گروه ها قرار می­گیرد که این خود از دلایل عدم مصوونیت است.

عدم مصوونیت خبرنگاران و نتایج آن:

نا گفته هویداست که هر گاه خبرنگاران که قلم به دستان و حقیقت جویان جامعه اند، در امن نباشند بسیاری از حقیقت های کتمان شده در بطن جامعه همانطور پنهان  و شهروندان که حق آگهی از این حقیقت ها را دارند از آن بی خبر می­مانند.

هرگاه خبرنگاران از مصوونیت کافی برخوردار نباشند به آزادی بیان لتمه­ی بزرگ وارد می­شود و این کار باعث عقب مانی جامعه های در حال توسعه می­شود. کشور های در حال توسعه که جهان سوم نیز به آنها گفته می­شود، خبرنگاران هر روز به جنجال های تازه رو برو اند که آنها در حالت های عادی نمی توانند به گونه­ی آزاد کار کنند به گونه­ی مثال گزارش های آنها از سوی رسانه های دیگر یا افراد سیاسی به اندازه­ی پول غذا خریداری می­شود. یکی از دلایل عمده­ و اصلی کشور های جهان سوم که خبرنگاران در آن مورد خشونت قرار می­گیرند، درس های واقعیت گرایی دوره­ی دانشگاه است که بدون شک با جامعه سازگاری ندارد. (اشراق، 1392، Kitchline.com)

بعید نیست که عدم مصوونیت و ادامه­ی خشونت در برابر خبرنگاران و کارمندان رسانه ای جز ادامه­ی آن توهین و تحقیر خبرنگاران، لت و کوب، اختطاف خبرنگاران، قتل و تهدید نتیجه­­ی دیگری ندارد.

راهکار های موثر برای ایجاد مصوونیت

برای ایجاد محیط مصوون برای خبرنگاران نیاز به مواردی چون حمایت عام و تام قانونی، امنیت، ، تامین مصوونیت جانی، مصوونیت شغلی، ایجاد نهاد های محافظتی برای خبرنگاران، نهاد های حامی خبرنگاران، همکاری دولت در توزیع اطلاعات مورد نیاز برای خبرنگاران، صاحبان رسانه ها باید محیط کار خود را مصوون سازند.

1. 1. حمایت عام و تام قانونی: دولت باید از خبرنگاران به وجه احسن آن در هر زمان و مکان حمایت کند که این کار خود باعث می­شود خبرنگاران بدون کدام موانع با حمایت دولت کارشان را به صورت درست انجام دهند.
   2. ایجاد امنیت: نا امنی یکی از دلایل عدم مصوونیت است که با امن ساختن یا جامعه یا محیط کاری برای خبرنگاران این مشکل برطرف می شود.
   3. تامین امنیت جانی خبرنگار: این مورد به مصوونیت فزیکی مربوط می­شود که در اول دولت مسوول اصلی آن است که نهاد های حامی خبرنگاران آنرا در عمل انجام می­دهند و بعد از آن صاحبان رسانه ها اند. دولت با پی گیری قضایا و حمایت کردن خبرنگاران و صاحبان رسانه با ایمن سازی محیط کاری که استفاده از شیشه های ضد گلوله، دروازه های فولادی و دیوار های سمنتی است، امنیت جانی خبرنگاران را تامین می­کنند.
   4. تامین مصوونیت شغلی خبرنگاران: ایمنی شغلی که مربوط به مصوونیت روانی می­شود باید از سوی رسانه ها و دولت برای خبرنگاران تامین گردد. در این مورد تصویب مقرره­ی طرز تاسیس رسانه های همگانی بزرگترین دست آورد می­باشد.
   5. بیشتر شدن نهاد های حامی خبرنگاران: هر چند نهاد های حامی خبرنگاران در افغانستان وجود دارد، ولی به دلیل کم بودن آنها تاثیر زیادی در امن سازی محیط برای خبرنگاران ندارد. باید این نهاد ها بیشتر گردند و از حقوق قزیکی و روانی خبرنگاران دفاع کنند.
   6. ایجاد نهاد های محافظتی برای خبرنگاران: نهاد هایی که برای محافظت جان خبرنگاران تاسیس شده و مسوولیت اصلی شان حفاظت از خبرنگاران در ساحه باشد. این راهکار می­تواند هم از خشونت در برابر خبرنگاران جلوگیری کند و هم بار خبرنگران را ایمن از خشونت های فزیکی و روانی سازد.
   7. همکاری دولت در توزیع اطلاعات: اکثرن دیده شده است که خشونت در برابر خبرنگاران از سوی دولت بوده است، این راهکار که دولت باید اطلاعات مورد نیاز خبرنگاران را در وقت نیاز به آنها بدهد، یک کار موثر در روند مصوونیت خبرنگاران بوده می­تواند.
   8. آموزش های ایمنی برای خبرنگاران: خبرنگاران باید از نکات ایمنی آگهی کافی داشته باشند. این نکات در مصوون سازی محیط کاری و منع خشونت در برابر آنها کمک می­کند. گذشته از آن این مورد می­تواند هم امنیت فزیکی و هم امنیت روانی خبرنگاران را تامین کند.

چون دامنه­ی موضوع خیلی وسیع است و جا برای پرداختن به همه­ی جوانب و ریز موضوعات آن نیست در اینجا آمار گیری می­شود، از پرسش نامه هایی که بابت این تحقیق توزیع شده است. در این تحقیق به تعداد 100 پرسش نامه برای دانشجویان وفارغان ژورنالیزم، کارمندان رسانه ای و خبرنگاران توزیع شده است که نتیجه­ی آن چنین می­باشد:

1. آیا شما به عنوان خبرنگار خود را مصوون احساس می­کنید؟

99 درصد از کسانی که در این تحقیق سهم گرفته اند خود را مصوون احساس نمی کنند و دلایل آنرا نا امنی، عدم مصوونیت جانی وشغلی، فعالیت گروه های تروریستی و افراطی و زورگویی افراد و حلقات در داخل یا خارج حکومت گفته اند.

2. مصوول تامین  مصوونیت خبرنگاران که است؟

80 درصد گفته اند که حکومت مسوول اصلی تامین مصوونیت خبرنگاران است

10 درصد گفته اند که نهاد های حامی خبرنگاران و رسانه ها در این باره مسوول اند

10 درصد دیگر نیز گفته اند که خود خبرنگار، حکومت و نهاد های حامی مسوول تامین مصوونیت اند.

3. رسانه ها برای خبرنگاران تا چه اندازه مصوونیت وظیفوی را فراهم کرده اند؟

85 درصد گفته اند بیسار کم

10 درصد گفته اند کم

5 درصد گفته اند هیچ

4. وزارت اطلاعات و فرهنگ تا چه اندازه مسولیت خود را درزمینه­ی ایجاد مصوونیت برای خبرنگاران انجام داده است؟

70 درصد گفته اند کم

20 درصد گفته اند بسیار کم

10 درصد گفته اند زیاد

5. دولت چقدر مسول ایجاد محیط مصوون و امنیت جانی خبرنگاران است؟

97 درصد گفته اند بسیار زیاد

3 درصد گفته اند زیاد

6. ایجاد نهاد های محافظتی برای خبرنگاران چقدر در روند ایمنی خبرنگاران موثر است؟

64 درصد گفته اند بسیار زیاد

26 درصد گفته اند زیاد

10 درصد گفته اند بسیار کم

7. چه باعث می­شود خبرنگاران در امن نباشند؟

99 درصد  گفته اند که عدم همکاری دولت با وجود حمایت قانونی، عدم قانونگرایی، موجود نبودن نهاد های محافطتی برای خبرنگاران، حرفه ای نبودن خبرنگار، عدم باور مندی به فعالیت رسانه ها، فعالیت ضد منافع بعضی ها و کم بود پولیس مسلکی که در پرسش نامه شامل گزینه­ی همه می­شود

1 درصد دیگر حرفه ای نبودن خبرنگار را دلیل خشونت می­دانند

8. شما بیشتر در کدام مواقع در خطر قرار می­گیرید؟

100 درصد گفته اند که هنگام افشای فساد، قرار گرفتن در ساحه­ی جنگ و افشای معامله های پس پرده که شامل گزینه­ی همه می­شود

9. به نظر شما بیشتر تهدید از سوی که متوجه خبرنگاران است؟

33 درصد گفته اند دولت

67 درصد گروه های تروریستی را تهدید جدی می­دانند

10. آیا از نکات ایمنی آگهی دارید؟

59 درصد گفته اند بلی

41 درصد گفته اند نخیر

نکات ایمنی برای خبرنگاران

همانطوری که قبلن ذکر شد که خبرنگاری حرفه ای است که سر و کار آن با حقیقت های تلخ و خطرناک است، گذشته از آن مسلک خبرنگاری با واقعه های خیلی مهم و رویداد های خطرناک و بازتاب آنها کار دارد پس در بسیاری از موارد ضروری پنداشته می­شود که اول جان خبرنگار محفوظ نگه داشته شود و بعد گزارش از واقعیت ترجیح داده می­شود.

حمله به جان خبرنگاران یک موضوع جدی است، اول این که خبرنگاران اعزام شده در ساحات جنگی مورد هجوم خشونت های زیاد قرار می­گیرند، دوم این که بخاطر رون شدن به این ساحات تحت فشار زیاد روحی و روانی قرار دارند و ممکن به آنها صدمه­ی جدی برسد. برای این که خبرنگاران در امن باشند میتود هایی مورد تحقیق و استفاده قرار می­گیرند که هم از جان خبرنگاران محافظت کند و هم از استفاده­ی اسلحه ها جلوگیری کند.(Coupland, 2005, page 189-191)

بعید نیست که خبرنگارانی که برای تهیه­ی خبر یا گزارش در ساحه های جنگی فرستاده می­شوند بیشتر در معرض خطر مرگ قرار دارند؛ ولی این به این معنی نیست که خبرنگاران و کارمندان رسانه ای که در محدوده­ی شهر های امن و رسانه فعالیت دارند از این خطرها محفوظ اند. روی همین دلیل برای خبرنگاران نکات ایمنی وجود دارد که باید برای حفاظت جان خود آنها را بداند.

در تحقیق ذیل 98 دصد از خبرنگاران و کارمندان رسانه ای که پرسش نامه برای آنها توزیع شده بود گفته اند که از نکات ایمنی آگهی کافی دارند چون بدون آن نمی توان خود را حفاظت کرد.

هر چند نکات ایمنی برای خبرنگارانی که در ساحه­ی جنگ و آشوب فعالیت دارند و خبرنگاران و کارکنان رسانه ای متفاوت است و این نکات خیلی زیاد اند، بنده در این بخش به نکات کلیدی و بسیار مهم آن اشاره می­کنم.

آگهی کافی از موازین خلاقی:

خبرنگاران باید از نکات اخلاقی آگهی کافی داشته باشند. این مسئله هنگام جمع آوری اطلاعات، تهیه­ی خبر یا گزارش آنها را یاری می­کند. نادیده گرفتن این نکته برای خبرنگاران ممکن است جنجال بر پا کند و حتا منبع خود را از دست دهند. این نکات اخلاقی عبارت از همان رفتار هایی است که خبرنگار هنگام اجرای وظیفه اش یا هنگام ارتباط با منبع اش آنها را در نظر بگیرد.

برخورد مسلکی:

خبرنگاران حرفه ای بین زنده­گی شخصی و ساحه­ی کاری خود فرق قایل اند. رفتار های ناشیانه و غیر مسلکی که مربوط ساحه­ی کار نمی شوند باید از شان خبرنگار دور شود، در غیر آن ممکن خبرنگار به مشکل رو برو شود. هدف از برخورد مسلکی این است که خبرنگار شرف مسلکی داشته و از همه اصول خبرنگاری اطلاع دقیق و کامل داشته باشد تا هنگام اجرای کار به مشکل روبرو نشود.

آشنایی با وسایل کاری:

این نکته که خبرنگاران حرفه ای خوب می­دانند، برای خبرنگاران غیر مسلکی که دوره های کوتاه مدت آموزش را پشت سر گذاشته اند خیلی مهم است. خیلی اتفاق افتیده است که خبرنگار برای انجام مصاحبه رفته است، ولی از وسایل اش درست استفاده نکرده است. کمره، ثبت کن صدا و وسایل دیگر مواردی اند که خبرنگار باید آشنایی کامل از استفاده­ی آنها داشته باشد.

آشنایی با ساحه:

خبرنگارانی که برای تهیه­ی گزارش یا خبر به ساحه اعزام می­شوند باید قبل از ورود به آنجا، ساحه را دقیق بررسی کنند و معلومات درست به دست بیاورند. این کار باعث می­شود خبرنگار از همه مشکلات، محدودیت ها و تسهیلات ساحه آگاه شود که بی گمان در روند کار وی ایجاد سهولت می­کند.

آشنایی با اسلحه ها:

خبرنگارانی که به ماموریت های جنگی فرستاده می­شوند و قرار است جنگ ها را تحت پوشش قرار بدهند باید با اسلحه های جنگی آشنایی داشته باشند. آشنایی با اسلحه های جنگی برای آنها در محافظت از خود و تهیه گزارش از این که در منطفه­ی جنگی از کدام نوع سلاح ها استفاده می­شود، کمک می­کند.

آگهی کافی از کمک های اولیه:

این مورد تنها به خبرنگارانی صدق نمی­کند که در ساحه های خطرناک ماموریت دارند بل هر خبرنگار و کارمند رسانه ای باید از کمک های اولیه به صورت دقیق آگهی داشته باشد. در موارد زخمی شدن یا صدمه دیدن خبرنگار یا همکاران آنها باید از کمک های اولیه به وجه احسن آن استفاده شود که این کار در نجات جان آنها کمک می­کند. خبرنگاران باید بکس کمک های اولیه را هنگام اجرای ماموریت های خود، با خود داشته باشند.

توانایی محافظت از خود و همکاران:

اکثرن ژورنالیستان در حالت هایی قرار می­گیرند که یا از خود یا از جان همکاران خود پاسبانی کنند. خیلی از جبرنگاران در حوادث طبیعی به سبب سهل انگاری های شان جان های خود را از دست داده اند. خبرنگاران به کمک همدیگر باید پای حوادث ناگوار ایستاده و توانایی محافظت از خود را داشته باشند.

نیروی جسمانی:

ممکن خبرنگاران به جا هایی برای ماموریت ارسال شوند که آن ساحه نیازمند نیروی جسمانی قوی باشد. ارتفاع، دشت ها، کوه ها، دریا ها، ساحه های جنگی، جا هایی که دچار آسیب طبیعی شده اند نیاز به نیروی جسمی زیاد دارند. دوش، تحمل گرسنگی و تشنگی وزن مناسب همه برای خبرنگاران زمینه­ی آنرا فراهم می­سازد که از عهده­ی کارشان به درستی بیرون آیند.

در ارتباط بودن:

خبرنگاران مجبور و مکلف هستند که حین اجرای ماموریت های خود با صاحبان رسانه و مدیران خود یا همکاران خود در ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم باشند. این کار از حال و اوضاع آنها به مدیران و دیگران خبر می­دهد که حین اجرای کار هایشان در کدام حالت قرار دارند.

اگر خبرنگاری این نکته را در نظر گیرد هنگام به خطر افتیدن جان او همکاران اش به سراغ او آمده و او را در حالات بد یاری می­رسانند.

محافظت از اطلاعات:

این نکته شامل همه وسایل اطلاعاتی، کمپیوتر، گوشی، اکونت ها و برنامه های خبرنگار می­شود. معلومات و داده های خبرنگاران در صورتی مفید است که محفوظ و امن باشند. خبرنگاران برای امنیت بهتر اطلاعات خود باید لپ تاپ ها و گوشی های دست اول را استفاده و از کود ها و پسورد های قوی برای محفوظ ماندن داده های خود استفاده کنند. (Carlo, 2014, page12)

در این بخش انتخاب نوع کمپیوتر، نرم افزار ها، سخت افزار های کمپیوتر باید مد نظر گرفته شود که بدون قبول ریسک پذیری بالا ممکن داده ها یا نرم افزار های شما دزدی شود. هنگام استفاده از انترنت همه داده های شما جمع می­شود که نباید کسی از آن با خبر شود. همه داده های کمپیوتری خود را بک آپ کنید. استفاده از ایمل، پیام ها، مسج ها و شماره های تیلفون طوری باشد که دسترسی به آن کار ساده نباشد. (Carlo, 2015, page 50-89)

لباس ضد گلوله:

این نکته برای خبرنگارانی که به ساحه های جنگی ارسال می­شوند بسیار مهم است. لباس ضد گلوله که شامل واسکت زره و کلاه ایمنی است باید در اختیار خبرنگاران باشد. در موارد برخورد گلوله به جان خبرنگاران و یا افتیدن به زمین این لباس جان آنها را محفوظ می­دارد.

نتیجه گیری

با پیشرفت چشم گیر رسانه ها که از آن به عنوان دست آورد چهارده ساله یاد می­شود آزادی بیان تا هنوز هم نو پا بوده و به قدرت واقعی خود در این کشور نرسیده است. با توجه به این که خبرنگاران در افغانستان نه از مصوونیت فزیکی برخوردار اند و نه از مصوونیت روانی باید برای ریشه کن کردن یا حد اقل پایین آوردن آمار آن خبرنگاران، رسانه ها و دولت کوشش بیشتر کنند.

گزارش ها نشان می­دهند که خبرنگاران نه تنها این که مصوونیت ندارند، بل هر روز به این عدم مصوونیت افزوده شده و آمار خشونت در برابر خبرنگاران همراه با توسعه­ی رسانه ها سیر صعودی خود را می­پیماید.

از جمله دلایل عدم مصوونیت عدم همکاری دولت با وجود حمایت قانونی، نا امنی، فعالیت گروه های تروریستی، عدم قانونگرایی از سوی زورمندان و چند عامل دیگر می­باشد.

خشونت در گذشته رابطه­ی مستقیمی با حرفه ای نبودن خبرنگار داشته است، اما امروزه گراف واقعات از این گونه کم شده است. به صورت عموم عدم مسلکی بودن خبرنگار با خشونت رابطه­ی جدی دارد که نهاد های حامی خبرنگاران چنین رویداد ها را ثبت کرده اند.

اقشا گری و خشونت نیز مانند عدم مسلکی بودن خبرنگار در یک رابطه­ی تنگاتنگ قرار داشته و هر قدر افشا گری از سوی خبرنگار بیشتر باشد به همان اندازه ممکن است برایش درد سر ساز شود. شهرت نیز رابطه­ی مستقیم با خشونت و عدم مصوونیت دارد و بی دلیل نیست که گروه های تروریستی و زورمندان بیشترینه خبرنگاران خبره و شهیر را مورد خشونت قرار می­دهند.

این که چرا بانوان خبرنگار در رسانه ها کم سهم می­گیرند دلیل عمده اش نا امنی است و دلایل فرعی آن جامعه­ی سنتی-فرهنگی، مرد سالار، جنگ زده و بی سواد می­باشد. به دلیل کم بود زن رسانه ای و سهم گیری کم رنگ بانوان در خبرنگاری آمار زیاد در باره­ی خشونت علیه خبرنگاران زن وجود ندارد، ولی خبرنگاران زنی هم که در رسانه ها فعالیت دارند بدون خشونت روزهای شان را پشت سر نمی گذارند.

از دلایل عمده­ی عدم مصوونیت همکاری نکردن دولت با وجود همایت قانونی، حرفه ای نبودن خود خبرنگار، عدم قانونگرایی، فعالیت ضد منافع بعضی ها، عدم موجودیت نهاد های محافظتی برای خبرنگاران، کم بود پولیس مسلکی و عدم باور مندی به فعالیت رسانه ها می­باشد.

راهکار های موثر برای ایجاد مصوونیت حمایت عام و تام قانونی، همکاری دولت در توزیع اطلاعات برای خبرنگاران، بیشتر شدن نهاد های حامی خبرنگاران و  به وجود آمدن مصوونیت قزیکی و روانی برای خبرنگاران می­باشد.

پیشنهادات

بنده بعد از اتمام این پژوهش کمی هایی را که سبب شده اند خبرنگاران در امن نباشند به صورت شماره وار پیشنهاد می­کنم:

1. رییس جمهور قرمان تقنینی در مورد مصوونیت خبرنگاران صادر کرد که این فرمان در مصوونیت سازی برای خبرنگارن خیلی موثر است. عملی شدن این فرمان در رون ایمنی خبرنگاران و منع خشونت علیه آنها خیلی مفید است. در این فرمان به ایجاد مرجع تسلیم دهی اطلاعات به خبرنگاران در درون نهاد های امنیتی اشاره شده است.
2. پیگیری قضایای خشونت در برابر خبرنگاران از سوی حکومت که مسول اصلی تامین کننده­ی امنیت خبرنگاران در قانون است و نهاد های حامی خبرنگاران که در عمل از این حق خبرنگاران دفاع می­کنند، راه دیگری برای حد اقل کم کردن خشونت در علیه خبرنگاران است.
3. قانون گرایی می­تواند به باورمندی مردم بالای رسانه ها و آزادی بیان بیافزاید. حلقاتی در داخل دولت و بیرون از آن وجود دارد که به زور گویی یا اختصلاص گری در برابر خبرنگاران خشونت می­کنند که با پیاده کردن قانون و عملی کردن آن این رفتار ها از بین می­رود. حمایت بدون قید وشرط دولت از خبرنگاران نیز راه موثر برای کم کردن خشونت در برابر ژولنالستان است.
4. به وجود آمدن قانون مصوونیت که مختص برای خبرنگاران باشد و در آن به کلیه موارد ایمنی و مصوونیت خبرنگاران پرداخته شده باشد بهترین راه برای از بین بردن خشونت در برابر خبرنگاران است. هم خبرنگاران و هم نهاد های حامی آنها می­توانند برای بدست آوردن این امتیاز مبارزه­ی جدی کنند.