Views
5
Downloads
40
Citations
شبکه¬های اجتماعی مجازی و تاثیر آن بر اوقات فراغت دانشجویان شهر کابل (بررسی موردی دانشگاه¬های کابل، بولیتخنیک، رنا و کاردان)
Asfandyar GhafaryReceived 07 Apr 2021, Accepted 07 Apr 2021, Published online 07 Apr 2021
insert_link http://research.ru.edu.af/en/doi/full/70/606d734171c3f/47
lock_outline Open access
Abstract
شبکه¬های اجتماعی مجازی مکانی برای تبادل افکار و فعالیتهای کاربران است. این مکان امکاناتی از قبیل بحث و گفتوگو، چت، برقراری ارتباط با یکدیگر را از یک نقطه به نقطۀ دیگر برای افراد مساعد میسازد. از آنجایی¬که افغانستان پس از سال 2001 با پیشرفت تکنالوژی معلوماتی، تعداد استفاده کنندهگان شبکه¬های اجتماعی مجازی افزایش یافته است. شبکه¬های اجتماعی مجازی از رسانههای اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعۀ انسانی داشته و به فرد امکان برقراری ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر فارغ از محدودیتهای زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را میدهند. از آنجایی¬که افغانستان کشوریست که اکثریت نفوس اش را جوانان تشکیل میدهند متاثر از جامعه بوده و به عنوان گروههای پیشگام جامعه تاثیرگذاری بیشتری هم بر جامعه دارند. مطالعۀ حاضر در پی پاسخ به این سوال که شبکههای اجتماعی مجازی چه تاثیری بر اوقات فراغت دانشجویان شهر کابل دارد؟ در پی پاسخ به همین پرسش نقاط ضعف و قوت شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت دانشجویان شهرکابل و همچنان فرصتها و چالشهای شبکه¬های اجتماعی مجازی مورد بررسی قرار گرفته بود که در نتیجه اوقات فراغت زمان طلایی برای پژوهش و تحقیق دانشجویان بوده که از آن می¬توانند برای توسعه و رشد دانش خویش استفاده نمایند. در عصر کنونی شبکه¬های اجتماعی مجازی با برقراری ارتباط و تبادل افکار میان دانشجویان به عنوان یک فرصت و با مختل سازی سلامت روانی و اجتماعی دانشجویان به عنوان یک چالش تلقی شده است.مقدمه
شبکههای اجتماعی فضای مجازی است که برای کاربران خود امکانات، آزادیها، فرصتها، آسیبها و محدودیتهای نوینی را به همراه دارد و در جنبههای مختلف زندگی افراد تاثیر گذار است. شبکههای اجتماعی مجازی به عنوان یکی از جدیدترین فناوریهای ارتباطی ارائه دهندگان فضای جهانی در حوزههای متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند که به کاربران برای حفظ روابط اجتماعی موجود، پیدا کردن دوستان جدید، تغییر و تکامل سایتها و شریک و سهیم شدن در تجربهها کمک میکنند و زمینه عضویت، فعالیت و مشارکت هدفمند کاربران را فراهم میآورند(آتش افروز و همکاران، ۱۳۹۵: ۱۰۵).
افغانستان از جمله کشورهایی است که بیش از یک دهه بااستفاده از تکنالوژی و شبکههای اجتماعی مجازی فرصتها و چالشهایی را برای کاربران شبکههای اجتماعی به وجود آورده است، که این فرصتها و چالشها بر زندگی دانشجویان تاثیر گذار بوده است. افغانستان کشوریست که بیش از سه دهه جنگ با مشکلاتی چون بی سوادی، توسعه نیافتگی، فقر اقتصادی، عدم استفاده درست از منابع تکنولوژیکی و غیره ..مواجه میباشد. با به وجود آمدن دو دهه دموکراسی و پیشرفت تکنولوژی جامعه رو به پیشرفت بوده، اما این پیشرفت باید مدیریت شده تا از آن به وجه احسن استفاده شود. یکی از چالشهای پیشرفت تحصیلی دانشجویان عدم استفادۀ درست از اوقات فراغت دانشجویی میباشد. زمان یگانه عنصر برگشت ناپذیر بوده که اگر به شکل درست استفاده نشود جامعه به سوی بحران سوق داده خواهد شد. از همه مهمتر کاربران شبکههای اجتماعی مجازی با استفاده از تکنولوژی و اینترنت نوعی ارتباط را به وجود آورده اند که باعث ایجاد فرصتها و چالش ها گردیده است. هرچند شبکه اجتماعی با خلق محیطهای دوستانه امکان برقراری ارتباط و وفاق در زندگی اجتماعی را برای کاربران خود به ارمغان آورده اند، اما در کنار امتیازهایی که شبکههای اجتماعی دارند استفاده بی رویه و اعتیاد گونه از این رسانههای نوین میتواند پیامدهای منفی، چالشهای بین نسلی و به طور کلی نابهنجاریهای زیادی را در زندگی افراد به وجود آورند. به عبارت دیگر امروزه در جامعه ما استفاده بی رویه از این شبکهها در حال تبدیل شدن به تهدید میشوند؛ تهدیدی که در صورت عدم شناسایی منجر به بحرانهای آتی خواهدشد اما شناسایی این تهدیدها میتواند گامی موثر در راستای کاهش یا حذف آنها تلقی شود. (رستمی و همکاران، ۱۳۹۶: 106). جنسیت و جغرافیا میتواند فضای آزاد کنندهای را برای دستهای از جوانان پدید آورده و مرزبندیهای رایج جنسیتی و اجتماعی را در فرهنگ جوانان کم رنگ سازد. همچنین شبکههای اجتماعی مجازی عموما به تقلیل سرمایه اجتماعی، انزوا و بریدگی از مشارکتهای محسوس و عینی، تغییر روابط از اجتماعات و گروههای آشنا به اجتماعات شبکهای، سوگیری جوانان به سوی آموزش موزاییکی و نیز قطعه قطعه شدن افراطی سلیقهها و خرد فرهنگها و در نتیجه تراکم میانجامد( (همان، 103).
یکی از وظایف اصلی جامعه شناسی تحقیق درباره انسان ها و روابط میان آنها است. گسترۀ این رابطه با عنوان سرمایۀ اجتماعی شناخته میشود. سرمایه اجتماعی را میتوان شامل بازتاب نهادها، روابط و هنجارهایی دانست که در ارتباط به دیگران به کار میآید(فرقانی، بهار 1397: 41). افراد در شبکههای اجتماعی از علاقهمندیها، افکار و فعالیتهای خودشان برای اشتراک گذاری با دیگران استفاده میکنند که این اشتراک گذاری اتصالات جدیدی را به وجود آورده باعث روابط جنسیتی و دوست یابی جوانان میشود. شبکههای اجتماعی در عالم واقع متشکل از افراد یا سازمانهایی هستند که یک یا چند نوع علاقۀ خاص آنها را به هم گره زده است، وابستگی هایی مثل دوستی، خویشاوندی، منافع مشترک، تبادل مالی، علاقۀ خاص به یک موضوع، باورهای مشترک، دانش و هنر و...(خجیر، ۱۳۹۶: 113). شبکههای اجتماعی به علت بیمکانی حاکم بر اینترنت بر علایق افراد و گروههای مشارکت کننده بنیان نهاده شده اند. در واقع شبکههای اجتماعی بر پایۀ مشارکت همگانی بناشده اند. این ویب سایتهای شبکه اجتماعی با فراهم کردن انگیزه و هدف برای فعالیت در رسانهای که بیش از این جذابیت کمی داشته، به طور فزایندهای افراد را به دنیای آنلاین و دیجیتال در ارتباط با مخاطب است. در این ارتباط جدید، رفتار مخاطب در برابر رسانه دچار دگرگونی میشود بصورتی که در اثر تماس با این عرصه مخاطب از یک فرد منفصل به مخاطب فعال تبدیل میشود. این رابطه دو سویه باعث ایجاد ساختاری نوین در نسل جدید رسانهها میشود.
بیان مسئله
جوامع مختلف تحت تاثیر تحولات بسیار عظیم علمی فناورانه به سمت جامعه شبکای در حال حرکت اند جامعه شبکهای، جامعهای است که ساختار آن متاثر از فناوری است. این جوامع با چالشهایی چون نابرابری اجتماعی، هویتهای جدید، تمایز پذیری و شالوده شکنی نهادهایی نظیر دولت و فرصتهایی چون نقش انترنیت و شبکههای اجتماعی در پژوهش، خلاقیت، تعامل و همزیستی جهانی، شکل گیری هویت سیال و غیره روبه رو شده اند(رستمی و همکاران، 106). شبکههای اجتماعی مجازی در این میان گونهای از رسانههای اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعه انسانی داشته و به فرد امکان برقراری ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر، فارغ از محدودیتهای زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را میدهند. نتایج مطالعات محققان نشان داده است که افراد با حضور در شبکههای اجتماعی و استفاده از گونههای مختلف رسانههای اجتماعی از مزایای حضور در این اجتماع مجازی نظیر حمایت اطرافیان، اطلاعات، عواطف و احساسات برخوردار شده و اغلب جوانب زندگی واقعی خود را که نیازمند حضور فیزیکی افراد درکنار یکدیگر نمیباشد را در این اجتماعات مجازی دارا میباشند(اکبریتبار و همکاران، ۱۳۹۲: 8). این رسانهها که نمود واقعی آنها امروزه به صورت شبکههای اجتماعی(اینستاگرام، تویتر، فیس بوک و غیره.....) و نرم افزارهای پیام رسان تلفن همراه (تلگرام، ایمو، واتس اپ، تانگو و ...) در بین دانشجویان مشهود است، میتواند مزیتها و قابلیتهای مثبت یا اثرات و چالشهای منفی داشته باشد که شناخت آن نیازمند بررسی و مطالعه علمی است. از آنجایی که جمعیت کشور ما مخصوصا شهر کابل جوان است و جوانان تاثیر پذیری و دسترسی بیشتری به فضای مجازی و شبکههای اجتماعی داشته و به عنوان گروههای پیشگام جامعه تاثیرگذاری بیشتری بر جامعه دارند در راستای همین، این مطالعه در صدد شناخت نقاط ضعف و تهدید شبکههای اجتماعی و نرم افزارهای مشهود به اوقات فراغت دانشجویان با ویژگی خاص خود است تا از رهگذر این شناخت، راهبردهای استفادهی مناسب از این رسانههای نوین در بین دانشجویان شهر کابل طراحی شود.
پرسش اصلی این پژوهش عبارت از: شبکههای اجتماعی مجازی چه تاثیری بر اوقات فراغت دانشجویان شهر کابل دارد؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
یکی از پرنفوذترین رسانههای اجتماعی، شبکههای اجتماعی مجازی اند که تعداد زیادی از جوانان و دانشجویان به انواع مختلف در اینترنت عضویت دارند. شبکههای اجتماعی مجازی به عنوان یک فضای باز و بدون قید و شرط برای کاربران خویش در قالبهای مختلف مانند عکس، واژه ها، دست نوشته و...، با گروه خاص و فرد خاص به نمایش و اشتراک گذاشته است. هدف شبکههای اجتماعی مجازی برقراری ارتباط میان کاربران به طور عام میباشد. همانطور که فرانسیس کایرنکراس میگوید:«مهمترین چیز درباره یک فناوری نوپدید، چگونگی کارکرد آن نیست، بلکه چگونگی استفاده مردم از آن و تغییراتی است که در زندگی بشر ایجاد میکند»(همان، 10). مهمترین پیامد ظهور جهان مجازی در کنار جهان فیزیکی، بازتعریف توسعه اقصادی، سیاسی و فرهنگی است. میتوان گفت «گروه جدیدی» به جهان ما اضافه شده است که از آن میتوان به «کره زمین مجازی» تعبیر نمود. کره زمین مجازی، جهانی واقعی است که از ظرفیتهای منعطف، متحرک، غیر مرکزی به هم پیوسته، دیجیتالی، قابل دسترسی و از ظرفیت بهره وری غیر قابل مقایسه با «کرۀ فیزیکی زمین» برخوردار است(اکبریتبار و همکاران، 1392: 10). شبکههای اجتماعی مجازی پدیدۀ بسیار قابل توجه است؛ زیرا در گذشته برای انتشار مطلبی برای عموم میبایست با پرداخت هزینههای هنگفت و مشکلات بسیار زیاد از رسانه های ابتدایی مانند تلویزیون، روزنامهها و رادیو کمک میگرفت. اما در عصر کنونی با ظهور شبکههای اجتماعی مجازی همان اطلاعات را میتوان در اندک زمانی، بدون هزینه و مشکلات منتشر ساخت.
شبکههای اجتماعی مجازی دارای محاسنی نیز میباشند، اما آسیبهای بی شماری را نیز باخود به همراه می آورند. افراد در فضای مجازی وارد زندگی تخیلی شده و همه چیز را واقعی فکر میکنند. در فضای مجازی میتوان به حوزۀ خصوصی دیگران وارد شد و صحبتهایی را که کاربران در مقابل هم ( رو در رو ) گفته نمی توانند بگویند. استون معتقد است: فضای مجازی به عنوان رسانهای با (پهنای باند پایین) در مقایسه با تعامل چهره به چهره، فرصت بیسشتری برای دخیل کردن فرایندهای تفسیر، تخیل وآرزوهای طرفین تعامل در گفتگو، فراهم میآورد(علی ربیعی و همکاران،1392: 45).
اما انجام پژوهش حاضر در بین دانشجویان شهر کابل اهمیت و ضرورت خاصی دارد. شهر کابل به عنوان پایتخت افغانستان و یکی از مهمترین شهرهای افغانستان دارای ارزشهای سنتی و مدرن است. اما با وجود رسانهها و فناوریهای ارتباطی، پیوندهای سنتی تاحدودی تضعیف شده است و به نوعی جوانان در بین وضعیت سنتی و مدرن قرار گرفته اند. به عبارت دیگر شکل گیری اجتماعات در فضای مجازی، موجب شده است که اجتماعات در جهان واقعی، به تدریج کم رنگ و بی اهمیت شوند. بنابراین، توجه به این موضوع در این شهر، اهمیت و ضرورت دو چندان مییابد.
سوالات فرعی پژوهش
سوالات فرعی این پژوهش عبارت اند از اینکه: آیا شبکههای اجتماعی مجازی برای دانشجویان فرصت است یا چالش؟
راهبردهای مناسب و بهینهی استفاده از شبکهها و نرم افزارها در بین دانشجویان شهر کابل چیست؟
فرضیات تحقیق
- بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و نحوۀ گذراندن اوقات فراغت دانشجویان، رابطه وجود دارد.
- بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و سلامت دانشجویان رابطه وجود دارد.
- بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و خلق و خوی دانشجویان رابطه وجود دارد.
روش تحقیق
تحقیق حاضر، مطالعۀ میدانی است. لذا در آن برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه ابتدا مورد آزمون اولیه قرار گرفته و با استفاده از نتایج بدست آمده، نقایص موجود توسط استادان برطرف و پرسشنامه نهایی تنظیم گردید است.
جامعۀ آماری پژوهش حاضر، دانشجویان دانشگاه رنا، کاردان، کابل و پولیتخنیک شهر کابل است. تعداد جامعۀ آماری در این پژوهش ۲۰۰ نفر میباشد.
پیشینۀ پژوهش
کمتر پژوهشی یافت میشود که در رابطه با مسئله تاثیر شبکههای اجتماعی مجازی بالای دانشجویان شهر کابل صورت گرفته باشد. شبکههای اجتماعی و استفاده آن در افغانستان نوشته غیر تخصصی و گزارشی عصمت الله راغب بوده که به شکل علمی بحث نشده و تنها درباره گسترش شبکههای اجتماعی و استفاده آن بحث نموده است. 1394 نعمت الله ابراهیمی، مصعب عمر و محمد عرفانی در پژوهش تحت عنوان رسانههای اجتماعی و بیان روایتهای افراطی افغانستان به بررسی رسانههای اجتماعی به عنوان ابزار بیان و انتشار ایدئولوژیها و روایتهای افراطیگری در افغانستان میپردازد و به طور خاص به بررسی میزان انتشار و ترویج روایتها و ایدئولوژیهای سیاسی برگرفته شده از مذهب توسط شبکههای اجتماعیی پرداخته است.
مبانی و چارچوب نظری
قبل از پرداختن به نظریۀ کنش ارتباطی هابرماس ابتدا به حوزۀ عمومی مورد نظر وی میپردازیم. حوزۀ عمومی مورد نظرهابرماس، فضایی است که در آن، افراد به شیوۀ عقلانی بتوانند به بحث بپردازند و به توافق برسند. افراد در این محیطها بتوانند به طور برابر باهم شرکت کنند. در این بحثها افراد بتوانند مسائل خصوصی خود را مطرح کنند؛ این بحثها همیشه باز است و میتوان به آن رجوع و دربارۀ در مورد آن بحث کرد(چیتساز و همکاران، ۱۳۹۴: 11). این ایده(کنش گفتاری در مفهوم عام) در واقع دو طرح آرمانی را در خود دارد...اینکه افراد را به عنوان اعضایی فرض میگیرد که در یک جامعه ایدهآلی اجتماعی میشوند؛ این افراد با دو وجه مکمل به کسب هویت مشغولند؛ یکی وجه عام و دیگری وجه خاص آنها. از یک سو یاد میگیرند که خود را در یک چارچوب عام جهت دهی کنند، یعنی به نحو خود آیین (درمفهوم) کانتی عمل کنند؛ و از سوی دیگر یاد میگیرند که این خود آیینی را که آنها با هر فاعل اخلاقی دیگر برابر میسازد جهت رشد یکتایی و ذهنیت فردی بکار گیرند. مید خودآیینی و نیروی رشد خودانگیخته، هر دو را برای وضعیتی به کار میبرد که آن اشخاص در مقام مشارکت کنندگان در یک گفت و گوی عام از قید شکلهای انضمامی و عادی زندگیرها هستند. عضویت در جامعه با چنین وضعیت آرمانی، به گفتهی هگل، هم برای خود به مثابه عام و هم برای خود به مثابهی فرد خاص به مثابه عنصر جوهری است(یورگنهابرماس، ۱۳۸۳: 17). شبکههای اجتماعی مجازی فضای آزاد و بدون قید و شرط را برای کاربران مهیا ساخته تا افراد بتوانند به طور آزاد وارد بحث شده و در محیط اینترنت نیازهای خود را مطرح کنند و این طرح نیازها سبب محیط گفتگو و مباحثه شده و در این مباحثه افکار جدیدی شکل میگیرد. هابرماس میافزاید روابط میان گویندگان و شنوندگانی که از توان ارتباط برخوردارند، موجب میشود تا یکی دیگر از کارکردهای گفتار، که همان شیوه یا کاربرد زبان عادی تلفیق شده است، وارد عمل شود. در کاربرد توصیفی زبان، هر گفتار کنش نوعی در بردارندۀ قول صمیمیت یا صداقتی است که با آن، گوینده احساسات، نیازها و نیتهای درونی خود را برای شنونده ابراز میکند. درست در همین بعد است که گفتار، شنونده را به دنیای درونی احساسها وانگیزههای من و همین طور به ارزیابی صحت گفته های من میکشاند. پس احساسات باعث میشود روابط بین افراد، صمیمی شده، نیازهای خود را بیان و انرژی عاطفی خود را در این محیط مصرف کنند. اگر بخواهیم نظریۀ کنش ارتباطی را به صورت مدل علی درآوریم، به صورت ذیل میباشد. پس محیط تعاملی اینترنت را میتوان فضایی در نظر گرفت که کاربران به راحتی در آن به گفتگو میپردازند. از طرفی، فضای صمیمیت و ابراز احساسات در محیطهای تعاملی اینترنت شکل میگیرد که کاربران از یکدیگر تاثیر پذیرفته، نیازها و مسائل و مشکلات خود را برای هم مطرح و انرژی عاطفی خود را در این محیطها مصرف میکنند؛ که احتمالا این تخلیۀ انرژی میتواند بر ارزشهای خانواده و ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر موثر واقع شود(چیتساز و همکاران، ۱۳۹۴: 111).
شبکههای اجتماعی مجازی و اوقات فراغت دانشجویان
اوقات فراغت دانشجویان یکی از فرصتهای نایاب در دوران تحصیلی بوده که از آن به عنوان فرصتهای فعال استفاده میتوانند که با ورود شبکههای اجتماعی مجازی این فرصت دچار عدم کنترول شده از یکسو شبکههای اجتماعی مجازی به عنوان فرصت زمینۀ ارتباطات بیشتر را برای کاربران ایجاد نموده است و از طرفی به عنوان چالش باعث عدم تفکیک اوقات فراغت فعال و غیر فعال گردیده است. یکی از خصوصیات کیفی اوقات فراغت در دنیای معاصر، کاهش سهم " اوقات فراغت فعال" و افزایش نقش "فراغت غیرفعال" بوده است. فراغت فعال نوعی از گذراندن اوقات فراغت است که معمولا با تحرک جسمانی، فعالیت ذهنی و خلاقیت، همراه است؛ مانند فعالیتهای ورزشی، گردشگری، هنرآفرینی و مشارکت در خدمات اجتماعی. در حالی که فراغت غیر فعال، نوعی گذراندن فراغت است که معمولا جنبهای ایستا و انفعالی دارد؛ مانند تماشاکردن، مطالعۀ آزاد، سرگرمی و...که خصلت مصرف کنندگی در آنها غالب است(خالد و همکاران، ۱۳۹۵: 131). اوقات فراغت زمان طلایی برای پژوهش و تحقیق دانشجویان بوده که از آن میتوانند برای توسعه و رشد دانش خویش استفاده نمایند. در عصر کنونی اوقات فراغت دانشجویان را شبکههای اجتماعی مجازی اشغال نموده و وارد سیستم روانی دانشجویان شده است که از یکسو سلامت روانی و اجتماعی دانشجویان را مختل ساخته و از سوی دیگر باعث انزوای اجتماعی دانشجویان از دوستان و خانواده ها گردیده است. یکی از مسائل مهمی که درباره گرفتاریهای اجتماعی در جهان امروز به چشم میآید، میزان انزوای اجتماعی و گسستگی حاصل از آن است که از لحاظ ذهنی در انسان احساس بی پناهی مضاعف و عدم امنیت و اعتماد و از این طریق احساس محرومیت و عدم رضایتمندی از زندگی ایجاد میکند. این مسئله به خودی خود ایجاد کننده چند مشکل اساسی برای جامعه است، چرا که از یک طرف فرد را از وارد شدن به روابط اجتماعی که به نحوی نیازهای اساسی اش را برطرف میکند، محروم میسازد و از طرف دیگر، امکان فراهم آمدن زمنیههای همبستگی اجتماعی را از بین میبرد( ربیعی و همکاران، ۱۳۹۲: 58).
شبکههای اجتماعی مجازی چالشی بر اوقات فراغت دانشجویان
یکی از چالشهای فرا روی دانشجویان با استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی در اوقات فراغت به وجود آمدن افکار خیالی و عدم توجه به واقعیتهای زندگی است. شبکههای اجتماعی باعث به وجود آمدن فضای مجازی شده که افکار فرد را با توهم و خیال پردازی آمیخته ساخته و از واقعیتهای عینی زندگی دور می سازد. به عقیدۀ هابرماس، گیدنز، فوکویاما و پوتنام اینترنت مانع توجه افراد به اجتماع واقعی میشود، زیرا تعاملات شبکهای آنها از میزان ارتباطات مستقیم شان پیشی میگیرد(خالد وهمکاران،۱۳۹۵: 131). پیوندهای اینترنتی از دیدگاه این گروه، به ندرت به ترویج دوستیهای عمیق، ارائۀ غیرملموس(مانند حمایت عاطفی) و ارائۀ کمکهای مادی واقعی منتهی میشود؛ کار با اینترنیت نه تنها زمان پرداختن به سایر فعالیتها را کاهش میدهد، بلکه توجه افراد را از محیط اطراف خود باز میدارد و چون هم زمان، تعاملات عمیقتر خارج از شبکه را کاهش میدهد، افق دید و چشم اندازهای فکری افراد را محدود میکند و این وضعیت بر احتمال افسردگی و احساس تنهایی کاربران میافزاید(همان، 131). این مشکل باعث میشود تا فرد به دور از واقعیتهای زندگی در فضای مجازی خیال پردازی نموده هنگامی که با مشکلات زندگی مواجه میشود به جای پیدا نمودن راه حل و یا مشوره با دوستان و اعضای فامیل پا به فرار گذاشته و دچار افسردگی میشود. این افرد نمیتواند از پس مشکلات یاد شده برآید و احساسات اش واقعیتهای زندگی را قبول نمیکند. افسردهگی برخاسته از خیال پردازی باعث انزوای اجتماعی دانشجویان که خود یک نوع مریضی است میشود.
زمان فراغت یکی از عناصر پیشرفت و سرنوشت ساز برای جوامع توسعه یافته میباشد. با پیشرفت تکنولوژی در قرن ۲۱ استفاده از اوقات فراغت به یک مسئله مهم در عرصههای مختلف پیشرفت علمی پژوهشی مبدل گردیده است. که این پیشرفت مدیون استفادۀ درست افراد از زمان فراغت است. اوقات فراغت یکی از پدیدههایی است که توجه بسیاری از صاحب نظران به ویژه جامعه شناسان و متخصصان علوم اجتماعی را به خود جلب کرده است. متخصصان و کارشناسان علوم اجتماعی نگاهی ویژه به این موضوع دارند. جامعه شناسان، فراغت را واقعیتی کاملاً تازه تصور میکنند که در نتیجۀ انقلاب صنعتی و توسعۀ اجتماعی و اقتصادی جهان امروز پدید آمده است و تحت تاثیر این تغییرات صورت جهانی به خود گرفته است. امروزه فعالیتهای اوقات فراغت از چنان اهمیتی برخوردار شده است که کارشناسان از آن به مثابه آیینه فرهنگ یاد میکنند. در این معنا چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه به میزان زیادی معرف خصوصیات فرهنگی آن جامعه است(آتش افروز و همکاران، ۱۳۹۴: 62).
پرسشنامۀ علمی
ردیف |
سوالات |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
۱ |
میزان استفاده شما از شبکههای اجتماعی مجازی چه اندازه است. |
۵۵ |
۴۰ |
۶۱ |
۲۹ |
۱۵ |
۲ |
میزان استفاده شما از شبکههای اجتماعی مجازی دراوقات فراغت چه اندازه است. |
۴6 |
۵2 |
۵0 |
۴0 |
۱2 |
۳ |
میزان دوستان مجازی تان در شبکههای اجتماعی مجازی چه اندازه است. |
۳۶ |
۵۰ |
۵۱ |
۴۴ |
۱۹ |
۴ |
میزان دوستان واقعی(شناسا) شما در شبکههای اجتماعی مجازی چه اندازه است. |
۳۷ |
۵۰ |
۵۸ |
۲۶ |
۲۹ |
۵ |
میزان تمرکز فکری تان در هنگام تحصیل با شبکههای اجتماعی مجازی چقدر است. |
۱۹ |
۴۵ |
۵۵ |
۴۵ |
۳۶ |
۶ |
میزان علاقه مندی شما به شبکههای اجتماعی مجازی تا چه حدی است. |
۳۵ |
۴۲ |
۶۸ |
۳۵ |
۲۰ |
۷ |
میزان شکایت خانواده و دوستان بخاطر مصروفیت شما با شبکههای اجتماعی مجازی چقدر است. |
۳۴ |
۲۷ |
۴۴ |
۴۹ |
۴6 |
۸ |
میزان مصرف مالی شما برای استفاده از شبکههای اجتماعی چقدر است. |
۲۹ |
۴۲ |
۶۳ |
۳۰ |
36 |
۹ |
میزان ساعت استفاده شما از اینترنت در هفته تا چه حدی است. |
۱ ساعت |
۱-۲ |
۲-۳ |
۳-۴ |
بیش از۴ساعت |
29 |
۲5 |
۳4 |
۳2 |
80 |
||
سوالات |
کاملا موافقم |
موافقم |
بدون نظر |
مخالفم |
کاملا مخالفم |
|
۱ |
شبکههای اجتماعی مجازی فرصت اند. |
۳۳ |
۱۰۰ |
۴۰ |
۱۸ |
۹ |
۲ |
شبکههای اجتماعی مجازی چالش زا اند. |
۳۹ |
۷۵ |
۵۴ |
۲۴ |
8 |
۳ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث به وجود آمدن عشقهای مجازی میشوند. |
39 |
88 |
۵0 |
18 |
5 |
۴ |
شبکههای اجتماعی مجازی به دلیل داشتن اشتباهات املایی و بیدقتی در نوشتن مکاتب میزان سواد کاربران را ضعیف میسازد. |
۲۶ |
۵۱ |
۶۷ |
۴۴ |
۱۲ |
۵ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث آگاه شدن مردم از واقعیات جامعه اند. |
69 |
۷7 |
40 |
8 |
6 |
۶ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث به وجود آمدن شک و تردید بین جوانان میشود |
۴۳ |
۷۶ |
۴۴ |
۲۱ |
۱۶ |
۷ |
استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی غیر قابل کنترول است |
۴۰ |
۷۸ |
۴۲ |
۲۸ |
۱۲ |
۸ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث به وجود آمدن افکار خیالی وعدم توجه به واقعیتها میشود. |
۴۶ |
۷۲ |
۴۲ |
۲۴ |
۱۶ |
۹ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث تعارض به حریم خصوصی دیگران میشود |
۳۸ |
۶۸ |
۵۰ |
۲۹ |
۱۵ |
۱۰ |
شبکههای اجتماعی مجازی باعث به وجود آمدن زندگی خیالی میشود |
۴۷ |
۸۳ |
۳۶ |
۲۲ |
۱۲ |
همچنان در جدول شماره (1) دیده میشود که میزان استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی(27.5 در صد) بسیار زیاد (20 درصد) زیاد (30.5 درصد) متوسط، (14.5 درصد) کم و (7.5 درصد) کم بوده است که این بیانگر این مطلب است اکثریت پاسخگویان یعنی 95 درصد دانشجویان به اینترنیت دسترسی داشته و از آن استفاده میکنند.
جدول شماره (1)
در مورد میزان تمرکز فکری دانشجویان در هنگام تحصیل با شبکههای اجتماعی مجازی دیده میشود که (9.5 درصد) بسیار زیاد، (22.5 درصد) زیاد، (27.5 درصد) متوسط (22.5 درصد) کم و (18 درصد) بسیار کم بوده که از آمار چنین به دست میآید، اکثریت دانشجویان به نسبت استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی از تمرکز فکری برخوردار نبوده که تمرکز فکری یکی از موضوعات مهم و سرنوشت ساز در عرصه یادگیری دانشجویان میباشد. جدول شماره (2) بیانگر این موضوع میباشد.
جدول شماره (2)
در مورد میزان ساعت استفاده از اینترنت دانشجویان در هفته (14.5 درصد) یک ساعت در هفته (12.5 درصد) از یک الی دو ساعت در هفته (17 درصد) از دو الی سه ساعت در هفته (17 درصد) از سه الی چهار ساعت در هفته (40 درصد) بیش از چهار ساعت در هفته با شبکههای اجتماعی مجازی مصروف هستند. که جدول شماره (3) بیان گر این مسئله میباشد. استفادۀ سه الی چهار ساعت در هفته بیانگر اینست که اکثر دانشجویان بطور معمول با شبکههای اجتماعی مجازی زیاد مصروف نیستند. جدول شماره (3)
جدول شماره (4)
درمورد چالش زا بودن شبکههای اجتماعی (19.5درصد) کاملا موافق، (37.5 درصد) موافق،(27 درصد) بدون نظر، (12 درصد) مخالف، (4 درصد) کاملا مخالف بوده اند. در این مسئله اکثریت دانشجویان به این نظرند که شبکههای اجتماعی مجازی یک چالش بر اوقات فراغت میباشد. جدول شماره (4) بیانگر این مسئله است.
جدول شماره (5)
در مورد فرصت بودن شبکههای اجتماعی مجازی (16.5 درصد) کاملا موافق، (50 درصد) موافق، (20 درصد) بدون نظر، (9 درصد) مخالف و (4.5 درصد) کاملا مخالف اند، که این گزارش بیانگر اینست که شبکههای اجتماعی مجازی به ترویج تعییرات مثبت کمک میکند و بر تعداد ارتباطات رو در رو و تلفنی میافزاید که باعث تسهیل روابط اجتماعی موجود و نیز ایجاد الگوهای مشارکت مدنی و اجتماعی میگردد.
جدول شماره(6)
در مورد غیرقابل کنترول بودن شبکههای اجتماعی مجازی (20 درصد) کاملا موافق، (39 درصد) موافق، (21 درصد) بدون نظر، (14 درصد) مخالف و (6 درصد) کاملا مخالف اند. از امار مذکور چنین بدست میآید که اکثریت دانشجویان به این باوراند که شبکههای اجتماعی مجازی غیر قابل کنترول اند. جدول شماره (6) بیانگر این مسئله است.
فرضیه اول
بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و نحوۀ گذراندن اوقات فراغت دانشجویان، رابطه وجود دارد. این رابطه یک رابطه منفی بوده یعنی هر چقدر دانشجویان اوقات فراغت شان را با شبکههای اجتماعی مجازی بگذرانند میزان استفاده شان از شبکههای اجتماعی در اوقات فراغت بیشتر میشود. طبق آمار جدول شماره (7) 23 درصد (بسیار زیاد)، 26 درصد (زیاد) که مجموعا 49 درصد از دانشجویان در هنگام اوقات فراغت مصروف شبکههای اجتماعی مجازی بوده که این نوع مصروفیت گذراندن اوقات غیر فعال به حساب میآید.
جدول شماره (7)
فرضیه دوم
بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و سلامت دانشجویان رابطه وجود دارد. این رابطه به دو صورت بوده دانشجویی که این رابطه را یک فرصت تلقی نموده و از آن به عنوان یک رابطۀ مثبت یعنی استفادۀ فعال و برقرای ارتباط برای شریک ساختن و تبادل افکار استفاده شده و در صورت دوم یک رابطه منفی بوده زیرا شبکههای اجتماعی مجازی باعث به وجود آمدن فضای مجازی شده که افکار فرد را با توهم و خیال پردازی آمیخته ساخته که باعث افکار خیالی شده و فرد را از واقعیتهای عینی زندگی دور میسازد که این خود بر افسردگی و احساس تنهایی کاربران میافزاید و سلامت دانشجویان را با خطر مواجه میسازد.
جدول شماره (8) بیانگر این موضوع است.
جدول شماره (8)
فرضیه سوم
بین استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی و خلق و خوی دانشجویان رابطه وجود دارد. فعالیتهای دانشجویان در صفحات مجازی باعث به وجود آمدن شک و تردید در بین جوانان میگردد. شک و تردید در تصمیم گیری های زندهگی دانشجویان تاثیر منفی گذاشته و بر رفتار، خلق و خوی کاربران تاثیر منفی دارد. شکل شماره (9) بیانگر این موضوع است.
شکل شماره(9)
یافته های تحقیق
یافتههای تحقیق حاضر نشان میدهد که اکثریت پاسخگویان یعنی 83 درصد در گروه سنی 18 تا 25 قرار داشتند. از نظر جنسیت هم حدود 37 درصد زن و 62 درصد مرد بوده اند. بیشترین درصد از پاسخگویان را مردان تشکیل داده اند و این تفاوت ناشی از تعداد بیشتر دانشجویان ذکور نظر به اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی شهروندان افغانستان به خصوص کابل میباشد. از نظر سطح علمی 98 درصد از پاسخگویان به سویۀ لیسانس و 2 درصد از پاسخگویان به سویۀ ماستر بوده اند.
نتیجه گیری
شبکههای اجتماعی مجازی در دو دهۀ اخیر جایگاه قابل توجهی را در بین کاربران پیدا نموده است و به لحاظ عمومیت یافتن در بین کاربران بدون قید و شرط به شکل غیر قابل کنترول در میان مرزهای ملی به عنوان یک شبکه به وجود آمده است. شبکههای اجتماعی مجازی نه تنها افراد را بلکه توجه دانشجویان را هم به خود جلب نموده است. دانشجویان با استفاده از اوقات فراغت خویش برنامههای خود را طبق شبکههای اجتماعی مجازی طرح ریزی نموده و وقت خود را صرف آن میکنند. شبکههای اجتماعی مجازی تغییرات وسیعی را در زندگی روزمره انسانها به وجود آورده اند. با وجودیکه عمر خیلی زیادی ندارند اما در زندگی افراد نقش پررنگی را داشته اند قسمیکه روزانه حداقل یکبار به صفحات اجتماعی و شخصی خود در شبکههای اجتماعی که عضو هستند سر میزنند. شبکههای اجتماعی مجازی ابعاد مختلف زندگی افراد را تحت تاثیر خود قرار میدهد. یکی از ابعاد سبک زندگی که میتوان گفت تا حدود زیادی تحت تاثیر شبکههای اجتماعی مجازی می باشد اوقات فراغت دانشجویان است. کاربران شبکههای اجتماعی مجازی اوقات فراغت خود را در شبکههای اجتماعی مجازی برنامه ریزی میکنند. با توجه به اهمیت این موضوع و شناخت رابطه شبکههای اجتماعی مجازی و اوقات فراغت دانشجویان تحقیق حاضر به همین مسئله یعنی تاثیر شبکههای اجتماعی مجازی بر اوقات فراغت دانشجویان شهر کابل انجام شده است. یافتههای تحقیق حاضر نشان میدهد که اکثریت پاسخگویان یعنی ۸۳ درصد در گروه سنی ۱۸ تا ۲۵ سال قرار داشتند. از نظر جنسیت هم حدود ۳۷ درصد زن و ۶۲ درصد مرد بوده اند. بیشترین درصد از پاسخگویان را مردان تشکیل داده اند و این تفاوت ناشی از تعداد بیشتر دانشجویان ذکور نظر به اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی شهروندان افغانستان به خصوص کابل میباشد. از نظر سطح علمی ۹۸ درصد از پاسخگویان به سویۀ لیسانس و ۲ درصد از پاسخگویان به سویۀ ماستر بوده اند. شبکههای اجتماعی از یکسو فرصتی خوبی برای کاربران بوده زیرا با ارتباط برقرار نمودن و دوست یابی مرزها را از بین برده و توانسته ند با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند که این برای کاربران و مخصوصا دانشجویان فرصت خوبی تلقی میگردد. اما به عنوان چالش برای عده یی از دانشجویان افکار فرد را با توهم و خیال پردازی آمیخته ساخته و از واقعیتهای عینی زندگی دور میسازد. به عقیدۀ هابرماس، گیدنز، فوکویاما و پوتنام اینترنت مانع توجه افراد به اجتماع واقعی میشود زیرا تعاملات شبکهای آنها از میزان ارتباطات مستقیم شان پیشی میگیرد. پیوندهای اینترنتی از دیدگاه این گروه، به ندرت به ترویج دوستیهای عمیق، ارائۀ غیرملموس(مانند حمایت عاطفی) و ارائۀ کمکهای مادی واقعی منتهی میشود؛ کار با اینترنیت نه تنها زمان پرداختن به سایر فعالیتها را کاهش میدهد، بلکه توجه افراد را از محیط اطراف خود باز میدارد و چون هم زمان، تعاملات عمیقتر خارج از شبکه را کاهش میدهد، افق دید و چشم اندازهای فکری افراد را محدود میکند و این وضعیت بر احتمال افسردگی و احساس تنهایی کاربران میافزاید. اوقات فراغت زمان طلایی برای پژوهش و تحقیق دانشجویان بوده که از آن میتوانند برای توسعه و رشد دانش خویش استفاده نمایند. در عصر کنونی اوقات فراغت دانشجویان را شبکههای اجتماعی مجازی اشغال نموده و وارد سیستم روانی دانشجویان شده است که از یکسو سلامت روانی و اجتماعی دانشجویان را مختل ساخته و از سوی دیگر باعث انزوای اجتماعی دانشجویان از دوستان و خانوادهها گردیده است. یکی از مسائل مهمی که درباره گرفتاریهای اجتماعی در جهان امروز به چشم میآید، میزان انزوای اجتماعی و گسستگی حاصل از آن است که از لحاظ ذهنی در انسان احساس بی پناهی مضاعف و عدم امنیت و اعتماد و از این طریق احساس محرومیت و عدم رضایتمندی از زندگی ایجاد میکند. پس در نتیجه گفته میتوانیم که شبکههای اجتماعی مجازی با استفاده درست آن یک فرصت تلقی شده و باعث شگوفایی جامعه میشود اما به عنوان یک چالش تهدیدی بر اوقات فراغت دانشجویان بوده از یکطرف اوقات فراغت دانشجویان را تهدید نموده و از طرفی باعث به وجود آمدن افکار خیالی توام با انزوای اجتماعی میشود.
Related articles
بررسی چالشهای اساسی مدیریت شهری در شهر کابل
Asfandyar Ghafary
فصلنامه علمی- پژوهشی رنا
Published online: 07 Apr 2021
نقش پلیس در مدیریت امنیت جوامع چندفرهنگی
Asfandyar Ghafary
فصلنامه علمی- پژوهشی رنا
Published online: 07 Apr 2021
بازاندیشی و سیاست در افغانستان
Asfandyar Ghafary
فصلنامه علمی- پژوهشی رنا
Published online: 07 Apr 2021