Abstract

مقدمه

مديريت شهري، فرايندي از مسئوليت‌ها و اقدامات مرتبط شامل سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي، سازماندهي، اجرا، نظارت و کنترل است که براي نيل به اهداف عملياتي خاص در سطح جوامع شهري تنظيم شده است و هدف عمده و اساسي آن، ايجاد توسعه‌ي عميق شيوه‌هاي زندگي شهرنشيني مطلوب مي‌باشد. شکل‌گيري اين فرايند و تحقق اهداف عملياتي آن نيازمند‌یک ساختار سازماني متناسب و کارآمد براي اعمال مديريت است و بايد به عنوان‌یکي از اهداف برنامه‌ها و از عوامل موثر در بهبود اداره‌ی شهر و عملکرد شهرداري مورد توجه قرار گيرد و انتخاب مدير واجد شرايط و مجرب براي شهرداري‌ها می‌تواند از مهم ترين عوامل موثر در بهبود اداره‌ی ‌یک شهر محسوب شود. مديريت شهري بايد ديدگاه جامع نگرتري در باره اجزا و عناصر سيستم شهري اختيار کند و رويکردي جامع و کل‌نگر به فرايند ساخت شهر داشته باشد. هرچند مفهوم مدیریت شهری در تعاریف كل‌نگر از مفهوم صرف اداره امور شهر فراتر است و با ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مرتبط و نقش فعالی در توسعه‌ی شهر پیدا می‌كند. در این نگرش، مدیریت شهری، مسئولیتی استراتژی است كه نتایج و پیامدهای عملیاتی نیز به همراه دارد و به این علت، تعامل آن باحوزه‌های قدرت، سیاست، اجتماع و اقتصاد شهری اجتناب ناپذیر است  (مکگل، 1998). از طرف دیگر رويکرد کل‌نگر، نيازمند نيروي هدايتي قوي است تا هماهنگي و همسويي لازم در فرايند مديريت شهري حاصل گردد و مطلوب­ترين نيروي هدايتي، مطمئنا ‌یک حکومت شهري ‌یا محلي قوي در سطح شهر خواهد بود. افزون براین سازمان و تشکيلات اداري مورد نياز جهت انجام وظايف مديريت شهري بايد از ويژگي‌هايي به اين شرح برخوردار باشد:

• پوشش کامل همه امور شهري در هر دو بعد جغرافيايي و عملکردي
• حضور عناصر منتخب شهروندان در سيستم مديريت شهري
• شمول مديريت شهري بر سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي فضايي، که دستيابي به اين الزامات نيازمند تعيين دقيق جايگاه سيستم مديريت شهري در نظام سياسي و اداري کلان کشورها است.

شهرنشینی، افزایش جمعیت شهرها و به دنبال آن توسعه‌ی شهرها از ویژگی‌های عصر حاضر است و توسعه‌ی پایدار در گرو داشتن برنامه ریزی و مدیریت كارآمد است (رضویان و بیرام‌زاده، 1387: 102).  اداره‌ی یك شهر بدون مدیریت، امکان پذیر نیست. شهرها با توجه به پیچیدگی‌های اجتماعی، محیطی، اقتصادی و نظامی در هم تنیده و متنوع دارند كه سطحی از مدیریت و برنامه‌ریزی فراگیر و جامع را برای دوام خود، طلب می‌كنند. ضرورت این امر تا حدی است كه تا سرتاسر جهان، مدیریت شهرها به یکی از اهداف و وظایف اصلی دولت‌ها بدل شده و در سطوح بین المللی، در رأس توجه سازمان‌های مرتبط قرار گرفته است (فتوره‌چی و فردوسی، 1384: 44 و 45). امروزه مدیریت شهری در جهان تحول اساسی یافته است. شهرها مدیریت می‌شوند تا بتوانند رفاه و آسایش ساكنان خود را تأمین كنند. مدیریت شهری دارای تشکیلات وسیعی است و نقش مهمی در موفقیت برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری و همچنین رفاه نیاز جمعیت، جریان عبور و مرور در شهر، رفاه عمومی، مسکن، استفادۀ زمین، تفریح، فرهنگ، اقتصاد، تأسیسات زیربنایی و امثال آنها را برعهده دارد (شیعه، 1387: 47). مدیریت شهری باید برای شهر برنامه ریزی كند، فعالیت‌های شهری را سازمان دهد و بر فعالیت‌های انجام شده نظارت كند و حتی برای انجام بهینه امور انگیزه ایجاد کند (سعیدنیا، 1379: 20). هدف مدیریت شهری، ارتقای شرایط كار و زندگی جمعیت ساكن، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط كالبدی است (سعیدنیا، همان: 20) انجام چنین اموری به آگاهی از اصول مدیریت، برنامه‌ریزی، ارتباطات، انگیزش، سازماندهی، هدایت و رهبری و نظارت و كنترل باز می‌گردد (تقوایی و صفرآبادی، 1390).  مدیریت امور شهری، آن هم در شرایط كنونی، وظیفه‌ای بسیار دشوار است كه پایانی در آن متصور نمی‌توان شد. همچنین یکی از اهداف مهم مدیریت شهری، توسعه پایدار شهرها می‌باشد. مسأله امروز شهرهای بزرگ این است که تعادل ضروری بین مشخصه‌های کمّی و کیفی برهم خورده و مشخصه‌های کمّی نقش تعیین کننده را در شکل دهی سازمان فضای شهرهای ما برعهده گرفته اند. عدم توجه و آگاهی نداشتن دولت افغانستان به مسایل فرهنگی و اجتماعی روز و عدم هماهنگی سازمان‌ها در اداره امور شهر زمینه را برای افزایش بحران‌های شهری هموار کرده است و این احساس را در شهرنشینان ایجاد می‌کند که شاید مدیران شهری قادر به اداره شهر نیستند. در تمام این مسایل ایجاد بستر مناسب و سالم برای برنامه‌ریزی فرهنگی و مدیریت شهری از سوی مدیران لازم الاجراست. امروزه یکی از کارآمدترین سازوکارهای مدیریت شهری برای رسیدن به مناسبات اجتماعی و مطلوب هزینه‌های وارده در شهر، توجه و برنامه ریزی برای ارتقای فرهنگ شهرنشینی در بین شهروندان است. آموزش و توانمندسازی شهروندان برای ارتقای دانش و تقویت مهارت‌ها، کسب عادت‌های صحیح زندگی اجتماعی و به‌روز، رفتارهای مطلوب شهروندی به ویژه در راه بهره‌گیری مناسب از امکانات شهری از جمله ضرورت‌های مدیریت شهری در توسعه فرهنگ شهرنشینی قلمداد می‌شود. باید توجه داشت مدیریت شهری ابزاری است که به وسیله آن می‌توان توسعه پایدارفرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به وجود آورد. از نظر فرهنگی شهر مطلوب علاوه برمدیریت شهری کارآمد نیازمند شهروندان آگاه وآشنا به حقوق و وظایف شهروندی است. ضروری است که مدیریت شهری برای آگاه سازی عمومی وگسترش شهروند مداری و ارتقای فرهنگ شهرنشینی در زمینه‌های مختلف فعالیت فرهنگی داشته باشد. بنابراین در این مقاله سعی و تلاش ورزیدیم تا چالش‌های اساسی مدیریت شهری را در شهر کابل بررسی نموده و پیامدهای آنرا بنگاریم. 

اهمیت و ضرورت پژوهش

با توجه به روند افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی و تقدم شهرنشینی و شهرسازی، ایجاد بستری مناسب برای رشد و توسعه فرهنگ شهرنشینی توسط مدیران شهری با همکاری و مشارکت مردم لازم وضروری می‌باشد. شهر کابل به مثابه قلب تپنده و مرکز سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی کشور و دارای پیشینه‌ی پربار تمدنی همواره مورد توجه دولت‌مردان بوده و همیشه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است، اما این شهر نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است. از طرف دیگر شناسایی عوامل اساسی که باعث چالش مدیریت شهری در شهر کابل گردیده است و نیز پرداختن به محورهای که دست به دست هم داده و در جریان چند سال پسین باعث آن شده که شهر کابل دیگر مکانی برای زند‌گی و زیست نباشد، نیز از اهمیت و ضرورت این پژوهش دانسته می‌شود.

روش پژوهش

منظور از انتخاب روش تحقیق آن است که مشخص نماییم چه نوع روش تحقیق برای بررسی موضوع مورد نظر مناسب می‌باشد. از لحاظ دسته بندی تحقیقات برحسب نحوه گردآوری داده‌ها می‌توان این تحقیق را تحقیق توصیفی دانست که از نوع پیمایشی و دسته‌بندی روش دلفی می‌باشد، چون از طريق نظرسنجي و مراجعه به ديدگاه‌هاي افراد در سازمان‌هاي دولتي و غیر دولتی در سه کتگوری (دانشجو، استاد و کارمند دولت) غرض بررسی چالش‌های اساسی مدیریت شهری در شهر کابل پرداخته شده است. در اين تحقیق، از روش کتاب‌خانه‌ای و میدانی نيز استفاده شده است. از طرف دیگر در این پژوهش از آمار توصیفی جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است، یعنی پس از جمع آوری داده‌ها و اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه، همگی آنها کدگذاری شده، سپس وارد نرم افزار SPSS شده اند که در نهایت در تحلیل توصیفی از تشکیل جدول توزیع فراوانی و ترسیم نمودار استفاده به عمل آمده است.

پیشینۀ تحقیق

تاکنون هیچ گونه مطالعه‌ای درباره بررسي چالش‌های اساسی مدیریت شهری در شهر کابل انجام نشده است. اما به علت نیاز جامعه به این باب مطالعات نیاز به تحقیقات بیشتر احساس می‌گردد. مرور مطالعات و تحقیقات مرتبط با موضوع از منابع مختلف نظیر دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخل کشور و نیز سایت‌های اینترنتی متصل به موسسات، دانشگاه‌ها و مراکز تهیه و تدارک‌کننده منابع علمی و پژوهشی، نیز مؤید این نکته هستند که در افغانستان تحقیقی در این باره انجام نشده ولی در کشورهای همسایه و سایر کشورهای دیگر تحقیقات انجام شده درباره این موضوع یافت می‌شود که که ذیلاً به تعدادی از آنها اشاره می‌گردد.

پرهیزگار و فیروزبخت (1390) باور دارند که در سطح جهان سه نظام شهرداري شناخته شده است كه عبارتند از :اول؛ سيستم شوراي شهر-  شهردار، دوم؛ سيستم شهردار-  شوراي شهر و سوم؛ سيستم شوراي مطلق و نظام شهرداری ایران را سیستم شوراي شهر-  شهردار خوانده اند. ولی شیعه (همان؛ 48) شهرداری‌ها در جهان را با اندک تفاوت قابل اغماض و متشکل از دو جز می‌داند؛

الف: شوراها ‌یا انجمن‌هاي شهر كه به مثابه قوه مقننه‌یا قانون‌گذار بوده و ناظر بر عملكرد شهرداري بوده و غالباً منتخبين مردم مي‌باشند .

ب: دستگاه اجرايي شهرداري كه وظيفه اجراي مصوبه‌هاي شوراها و‌ یا انجمن‌هاي شهر و نيز ساير وظايفي كه به موجب قانون بر عهده شهرداري مي‌باشد را بر عهده دارند. از طرف دیگر حجت (1385، 20 – 27) معتقد است که آلودگی هوای تهران با سه گروه‏ عوامل در ارتباط است:

یک گروه عواملی که در کنترل نیستند، قابل تغییر هم نیستند. باید این‏ها را به عنوان واقعیت‏های غیر قابل‏ انکار بپذیریم و در برنامه‏ریزی‏ها مد نظر قرار بدهیم. مثل شرایط اقلیمی و آب و هوای، از جمله وجود رشته‏ کوه‏های بلند در اطراف تهران یا کمبود باد و بارندگی. گروه دوم عواملی هستند که غیر مستقیم بر شرایط زیست محیطی شهر اثر دارند. این عوامل قابل تغییرند اما تغییر آن‏ها بسیار مشکل است. مهم‏ترین عامل در این گروه جمعیت است. گروه سوم عواملی هستند که مستقیما به محیط زیست‏ مربوط می‏شوند، مثل آلودگی کارخانه‌جات مستقر در اطراف تهران. افزون براین مقیمی (1382، 65-57) و شکیبا‌مقدم (1380) معتقدند که انجمن شورای محلات در محله‌های اوین و درکه ایران  که به عنوان یکی از نمونه‌های مشارکت در مدیریت پایدار شهری تهران است باعث ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی شده است. ولی در پژوهشی با نام ارائه الگوی مناسب تقسیمات شهری براساس مدیریت یکپارچه، شیوه‌های مدیریت شهری را به سه دسته کلی که شامل سیستم غیرمتمرکز در نظام‌های فدرالی، سیستم غیرمتمرکز در نظام غیرمتمرکز و سیستم نظارتی می‌شود، تقسیم نموده اند. از طرف دیگر ایشان بدین نیز باور دارند که وزارتخانه‌ها و سازما‌ن‌های زیادی مستقیم و غیرمستقیم در مدیریت شهری دخالت می‌کنند. ایشان با اشاره به مطالعه‌ای که درباره مشهد صورت گرفته اظهار می‌دارند که هر سازمان با معیار مورد نظر خود شهر را به منطقه‌های مختلف تقسیم کرده است و ناهماهنگی در تقسیم‌بندی و معلول مدیریت گوناگون است و راه برون رفت آن مدیریت شهری واحد و یکپارچه است. اصغر (1370) در طرح مطالعات کاربردی و تحقیقات شهری که در مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری انجام گرفته، گفته است که تدوین نظام مدیریت شهری از جمله مهم ترین اهداف کیفی مندرج در برنامه پنج ساله  و توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است و از این رو گسترش دامنه مطالعات مدیریت شهری از مؤلفه‌های بنیادی محسوب می‌شود. او می‌افزاید که ساختار نظام مدیریت شهری در وضع موجود با روند افزایشی مطالعات تطبیقی، شرایط لازم را برای تصمیم گیران و تصمیم سازان نظام نوین مدیریت شهری فراهم می‌سازد تا با گسترش حوزه‌های خود در تصمیمات آگاهانه‌تر اقدام نمایند. از طرف دیگر نکته که عامل انتقال صنایع از داخل شهرها به حومه‌ها را امکان پذیر نموده، توسعۀ وسایل حمل و نقل می‌باشد. انتقال صنایع از داخل شهرها به اطراف و حومه‌ها، خود عامل مهمی در توسعه شهرها از نظر وسعت می‌باشد  که ممکن است به دو صورت شکل گیری حومه‌های صنعتی با نقشه و حومه‌های صنعتی غیرمنظم و پراکنده و بدون نقشه رخ دهد (قره نژاد 1382 ، ص 129).  افزون براین ریچاردسن (1369، 49-50) برنامه‌های دولت‌ها را در مناطق مختلف شهری نظیر بمبئی، کلکته، قاهره، جاکارتا و داکا با بکارگیری استراتژی‌های مختلف، ناموفق ارزیابی کرده، و علت آن را به منابع سرمایه‌ای محدود و ناتوانی مزمن در کنترل و استفادۀ زمین نسبت داده است. ولی دالمين(2006)  در تحقيقات خود بر روي صنايع در شهرهاي لهستان اظهار داشته است كه: صنايع در اطراف شهرهای لهستان ضمن ايجاد ارزش به كاهش نرخ بيكاري در شهرها نیز كمك کرده است. ولی كرال(2008) در مطالعه‌اي ضمن مقايسه ميزان بهره‌وري صنايع شرکت‌های كوچك مستقر در شهرها به رهنمودهاي مناسبي در جهت سازماندهي صنايع شهري در آمريكا دست‌یافته است. نتايج تحقيق او نشان می‌دهد كه سطح بهره وري صنايع شرکت‌های كوچك كه در نزدیکی شهرهای بزرگ  قرار دارند، نسبت به صنايع مستقر در نواحي دور از مركز بيشتر بوده است. اما به اعتقاد وبلين (1989)، صنايع شرکت‌های اطراف شهرها به دليل وجود كالاهاي همسان به طور نسبي و تعداد زياد شرکت‌ها‌ یكي از مؤثرترين عوامل براي رسيدن به توسعۀ شهري در شهرهاي كوچك است.

مدیریت شهری

هدف كلان مدیریت شهری، ایجاد محیطی قابل زندگی برای همه، همراه با عدالت اجتماعی، كارایی اقتصادی و پایداری زیست محیطی است و مدیریت شهری در محدوده‌های زمین و مسکن شهری، خدمات اجتماعی و زیربنای توسعه‌ی اقتصادی و زیست- محیطی، به طور یکپارچه وارد می‌شود (صرافی، 1383: 68). ولی کاظمیان و سعیدی‌رضوانی (1382: 56) مدیریت شهری را یك سازمان گسترده که متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیررسمی مؤثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و كالبدی حیات شهری كه اداره، كنترل و هدایت توسعه همه جانبه و پایدار شهر را عهده دار است، می‌دانند. از طرف دیگر مدیریت باید بر كلیه‌ی جهات اجرایی كه افراد ساكن شهر با آن تماس دارند، نظارت كند و در جهت اجرای صحیح امور و رفع مشکلات و تأمین نیازها بکوشد (رجاء، 1370: 68). افزون براین مدیریت شهری، از جنبه‌های مهم برنامه‌ریزی شهری است كه با جوامع انسانی به ویژه جامعه شهری ارتباط مستقیم دارد. گسترش سریع پدیده شهرنشینی و شهرگرایی، در دوران اخیر و پیدایی مشکلات مختلف شهری؛ از قبیل تراكم، آلودگی هوا، ترافیك، كمبود مسکن و سایر، ضرورت برخورد اندیشمندانه با این مسائل را مطرح می‌سازد. این برخورد اندیشمندانه، چیزی جز یك برنامه‌ریزی شهری، همسونگر، منعطف و با بدنه‌ی اجرایی قوی )همان مدیریت شهری پویا(  نمی‌باشد (زیاری و همکاران، 1393: 38). یکی از مهمترین عناصر مدیریت شهری، شهرداری‌ها هستند. وجود این سازمان از هنگامی ضرورت یافت كه برآورده ساختن نیازهای شهرنشینان، از عهده تك تك آنها خارج گردید و لازم شد سازمانی این نیازها را بطور مشترک برآورده سازد. برای تشخیص و تعیین وظایف شهرداری در زمینه توسعه پایدار، ابتدا وظایف شهرداری بر حسب سطوح تقسیمات شهری )حریم شهر، شهر، منطقه، ناحیه و محله( تفکیك و احصاء شد. همچنین وظایف شهرداری بر حسب ابعاد توسعه پایدار  )اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و فضایی (نیز تقسیم‌بندی گردیده است. ساختار مدیریت شهری باید مبتنی بر اصولی باشد كه در واقع شالوده این ساختار را به وجود می‌آورند. این اصول را میتوان بدین صورت بیان نمود: اصل تربیت شهری و آموزش شهروندی؛ اصل نظریابی مداوم از شهروندان؛ اصل ضوابط مدون و منتشر شده برای آگاهی و راهنمایی شهروندان؛ اصل رعایت از بعد زمان در اقدامات و اجرای امور؛ اصل بازبینی و تجدیدنظر در اقدامات انجام شده در پندآموزی از تجربه‌های گذشته (اکبری‌نسب، 1393: 87). مکگِل (همان: 464) مدیریت شهری را یك تئوری و چشم انداز نمی‌داند، بلکه آن را چارچوب و پایه و اساس مطالعات شهر می‌داند. او اضافه می‌كند كه مدیریت شهری ارتباط قوی و تنگاتنگ با ماهیت شهر از یك طرف و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی از طرف دیگر دارد.

تاریخچۀ مدیریت شهری در آسیا

پيدايش امري به نام مديريت شهري در آسيا به سال 1986 بر می‌گردد. اما مسلما از آن دوران تاکنون، تغييرات اساسي در آن ايجاد شده است. اگر بخواهيم به طور کلي اين فرآيند را بررسي کنيم، مي‌توانيم مديريت شهري در آسيا را به4 دوره تقسيم کنيم:

مرحله اول: برنامه مديريت شهري (1986 – 1991) اين برنامه‌ها بر روي تحقيقات کاربردي بر روي چهار موضوع؛ مديريت اراضي، امور مالي و مديريت شهري، زيرساخت‌ها و محيط زيست شهري و با هدف توسعه راهبرد‌هاي عملي و ابزارهاي کاربردي مديريت شهري در سطح جهاني متمرکز شده بود.

مرحله دوم: اهداف اين مرحله (1992 – 1996) حول محور چگونگي استفاده از اين راهبردها و ابزارها در جهت ارتقاي کارآيي و سطح توليدات، ابتدا به صورت منطقه‌اي و سپس بسط آن به تمام کشور بوده است. در اين مرحله‌یک مورد ديگر به چهار موضوعي که قبلاً در بالا ذکر شد، افزوده گرديد. مورد پنجم کاهش فقر شهري بود. مکانيزم اساسي در اين فاز اجرايي پرداختن به سطح کارآيي و توليدات از قبيل تشکيل هيات کارشناسان منطقه و تاسيس کارگاه‌ها و همايش‌هاي مشاوره اي در سطح کشوري به منظور معرفي اين خط مشي‌ها و ابزارهاي کاربرد به کل کشور، معطوف مي‌شد. ساختار اين برنامه‌ها تمرکز زدايي و واگذاري مسئوليت انجام اين فعاليت‌ها به ادارات منطقه بوده است.

مرحله سوم: مرحله سوم مديريت شهري به منظور ايجاد و تحکيم کارآيي دولت، بانک‌ها و مراکز تامين اعتبار در جهت رفع معضات شهري اختصاص ‌یافت.

مرحله چهارم: اين مرحله (2001 – 2004) ادامۀ مرحله سوم بود و تنها بيش تر از قبل بر روي فعاليت‌ها و اقدامات دولتي که شرايط زندگي قشر مستمند و کم درآمد جامعه را متاثر می‌ساخت، متمرکز بود.

اهداف مدیریت شهری

لطفی و همکاران (1388) اهداف مدیریت شهری را قرار زیر خوانده اند:

• ارتقاي شرايط كار و زندگي همه جمعيت شهر با توجه به افراد و گروه‌هاي كم درآمد
• تشويق توسعه اقتصادي و اجتماعي پايدار
• حفاظت از محيط شهر

وظایف مدیریت شهری

صالحی‌امیری (1389: 32) و لطفی و همکاران (همان) با توجه به نقش شهرها و سازمان‌های محلی در جهت افزایش رفاه و پویایی

اقتصادی-اجتماعی كشورها وظایف نوین مدیریت شهری را قرار زیر تصریح می‌دارند:

• آماده سازي زيرساخت‌هاي اساسي براي عملكرد كارآمد شهرها
• آماده سازي خدمات لازم براي توسعه منابع انساني، بهبود بهره وري و بهبود معیار‌هاي زندگي شهری
• تنظيم فعاليت‌هاي تاثيرگذار بخش خصوصي بر امنيت، سلامتي و رفاه اجتماعي مردم
• آماده ساختن خدمات و تسهيلات لازم براي پشتيباني فعاليت‌هاي مولد و عمليات كارآمد موسسه‌هاي خصوصي در شهر
• برنامه ریزی استراتژیك
• توسعه اقتصادی
• عرضه خدمات
• پشتیبانی عمومی

بررسی مفهوم و جایگاه شهرداری

واژه شهرداري معادل لغت انگليسي Municipality می‌باشد كه ريشه آن كلمه لاتين Municipum به مفهوم كليه سكنه‌ یك محل كه به خاطر منافع مشترك دور هم جمع شده اند، می‌باشد. اين واژه به هر دو حوزه اداري و عملي شهرداري اشاره دارد. مجموعه اداره شهرداري نيز سازماني است كه با هدف ارائه خدمات لازم و ضروري به شهروندان در چارچوب وظايف و مأموريت‌هاي محوله كه عموماً شامل » قانون و اداره امور شهر در محدوده جغرافيايي تعريف شده از سوي مراجع قانونگذاري ذيربط از طريق مديريت و راهبري توسعه همه جانبه شهر به فعاليت می‌پردازد «می‌باشد. شهر و اطراف آن تا شعاع مشخص ميباشد. قدرت شهرداري ناشي از قانون اساسي، قوانين عادي، تصويب نامه‌ها، آئين نامه و ضوابط ابلاغي از سوي مراجع ذيربط مي‌باشد. شهرداري حتي المقدور از منابع، امكانات و درآمدهاي محلي براي تهيه و تدارك و ارائه خدمات عمومی‌، انجام طرح‌هاي عمراني و تأمين ساير هزينه‌هاي خويش بهره جسته و كمتر به منابع و اعتبارات ملي وابستگي دارد .

شهرداری و نقش آن در مدیریت شهری

امروزه با افزایش جمعیت در شهرها شاهد بروز مشکلات عدیده‌ای از جمله آلودگی‌های صوتی، هوا و آب، مشکلات حمل ونقل درون شهری هستیم و اگر چارهای اساسی اندیشیده نشود، این مشکلات در زمینه زندگی شهری به صورت مسائلی حاد جلوه‌گری می‌كند. همچنین جمعیت‌پذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی-اقتصادی آنها، شکل كاملاً تازه‌ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی بوجود آورده است كه با آنچه در نیمه اول قرن بیستم در شهرها دیده می‌شد تفاوت بسیاری دارد. در حال حاضر با توجه به اینکه بخش عمده جمعیت كشور در شهرها ساكن هستند لزوم بکارگیری تدابیری مؤثر از سوی سازمان‌ها و ارگان‌هایی كه در مدیریت شهری نقش تعریف شده‌ای دارند احساس می‌شود، یکی از این نهادها كه نقشی محوری در جهت بالا بردن كیفیت زندگی در محیط‌های شهری، فراهم نمودن امکانات و ارائه خدمات را ایفا می‌كند، شهرداری است، و همانطوری كه از تعریف شهرداری مشخص است )نهادی است كه از محل عوارض و مالیات مردم اداره می‌شود( و یا اینکه شهرداری مؤسسه مستقل و عمومی است كه به منظور اداره امور محلی از قبیل عمران و آبادی، بهداشت شهر، تأمین رفاه و آسایش مردم شهر به عنوان زیستگاه مطلوب تأسیس شده است (پور، 1396). امروزه در كشورهای پیشرفته جهان وظایف شهرداری‌ها روز به روز گسترده‌تر میشود و شهرداری‌ها به‌ عنوان نهادی مدنی، محلی، عمومی و غیرانتفاعی وظایف بیشتری را بر عهده می‌گیرند. وظایفی كه بر دوش دولت‌ها قرار گرفته به این نهادهای محلی واگذار می‌شود، این وظایف از حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی گرفته تا آموزش دفاع غیرنظامی و اداره تحصیلات غیردانشگاهی را شامل می‌شود. گستردگی وظایف شهرداری‌ها در كشورهای توسعه- یافته ناشی از نگرش نوینی است كه به شهرداری‌ها به عنوان سازمان‌های مسئول در مدیریت شهری وجود دارد. در اغلب كشورها شهردارها مهمترین نقش را در توسعه شهری دارند، چرا كه شهرداری‌ها در سازماندهی و شکل‌دهی به شهر مهمترین نهاد است و در واقع این مدیریت منسجم و هماهنگ شهری است كه باعث فعالیت‌های هم جهت می‌شود (شیعه، همان: 548).

مراحل استقرار سازمان مدیریت یکپارچۀ شهری

از عواملی که می‌توانند نقش مهمی را در رسیدن به مدیریت مطلوب شهری ایفا کنند باید به سیستم درآمد پایدار، ثبات مدیریت شهری، توانمندی نیروی انسانی، تقویت نهادهای هماهنگ‌کننده سازمان‌ها و همچنین بهره گیری از مشارکت شهروندان اشاره کرد. مدیریت واحد شهری و نقش آن در ابعاد مختلف زندگی شهری از بحث‌های مهمی است که می‌تواند ما را در رسیدن به یک توسعه موزون و هماهنگ یاری رساند. برای فرهنگی کردن یک شهر مدیران شهری باید دست به دست هم دهند و در لوای مدیریت واحد شهری در خدمت مردم باشند. یک شهر فرهنگی با مردم فرهنگی مطالبات زیادی دارد که این مطالبات بدون مدیریت واحد شهری جایگاه جدّی نمی یابد و برای ارتقای فرهنگ شهری به تنهایی توانایی ندارد. در صورت وجود اعتماد میان شهروندان و مدیران شهری؛ توان مدیران در پیاده کردن اهداف شان افزایش می‌یابد. حفظ و صیانت آثار کهن تاریخی که نشانگر تمدن نیاکان ماست و احداث مساجد، موز‌یم‌ها و دیگر ابنیه نیازمند برنامه ریزی است و انجام آن ارتقای فرهنگ شهرنشینی را در پی دارد. از طرف دیگر شهر کابل که دارای پیشینه‌ی پربار تاریخی-تمدنی است و به روایت آثار تاریخی نزدیک به سه هزار سال قدامت تاریخی دارد و در آثار بزرگ علمی-تاریخی از این شهر به مثابه‌ی شهر دارای اهمیت راهبردی یاد شده و نیز در طول تاریخ در بسا از رویداد‌های سیاسی-تاریخی نقش اساسی داشته، امروزه از منظر مدیریت و نظم شهری دچار چالش‌های عدیدۀ بوده و شوربختانه بنابر عوامل گوناگون ما شاهد یک نوع عقب‌گرد درد ناک هستیم.

یافته‌های تحقیق

از میان تمام پاسخگویان، 55.2 در صد پاسخگویان مرد و 44.8 در صد زن می‌باشند که در نتیجه اکثریت پاسخگویان را مردان شکل می‌دهد. از میان کل پاسخگویان نتایج حاکی از آن است که سن اکثریت پاسخگویان بین (25-35) سال بودند.  از میان کل پاسخگویان نتایج حاکی از آن است که 19.5 در صد پاسخگویان که در حقیقت بیشترین درصد را شکل می‌دهد استادان می‌باشند. از میان کل پاسخگویان 82.8 در صد ماستر، 16.1 در صد لیسانس و متباقی را پاسخ‌دهندگان دیپلوم تشکیل می‌دهند. از طرف دیگر فراوانی و فیصدی سوالات پاسخ‌دهندگان از رهگذر طیف لیکرت با وزن‌بندی‌های 1 بسیار زیاد   2. زیاد    3. متوسط    4. کم   5. بسیار کم؛ در جداول و گراف‌های زیر تصریح گردیده است که در حقیقت نظرات شهرواندان را در قبال شهرداری شهر کابل نشان می‌دهد. به صورت کل؛ در تمام جداول سطح نارضایتی شهروندان از شهرداری کابل خیلی زیاد به نظر می‌رسد که در حقیقت نمایانگر زنگ خطر به شهرداری این شهر می‌باشد. افزون براین بخش دوم نظریات پاسخ‌دهندگان در خصوص عوامل اصلی ضعف مدیریت شهری در شهر کابل و راه‌های حل آن می‌باشد. عوامل اصلی ضعف مدیریت شهری در شهر کابل از نظر پاسخ‌دهندگان گماشتن افراد غیرمسلکی، عدم توجه به فرهنگ شهر نشینی و تطبیق قانون شاروالی بالای تمام مردم به زور می‌باشد. از طرف دیگر پاسخ‌دهندگان استخدام افراد با مسوولیت در شاروالی کابل، ایجاد تیم قوی نظارتی از طرف شاروالی را به عنوان راه‌حل این معضل پیشنهاد می‌کنند و در نهایت به همکاری مشترک دولت و حکومت جهت بیرون‌رفت این معضل باور دارند.